Goldiszewicz Agnieszka, Ustanowienie zastawu zwykłego na udziałach w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością

Ustanowienie zastawu zwykłego na udziałach w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością

Zastaw jest jednym z prawnorzeczowych środków zabezpieczenia wierzytelności, określanych mianem praw zastawniczych. Przedmiotem zastawu mogą być - obok rzeczy ruchomych - także prawa, jeżeli są zbywalne.

W związku z tym wspólnik spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może obciążyć udział prawem, na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z udziału, bez względu na to, kto będzie udziałowcem z danego udziału oraz z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi udziałowca.

Ustanowienie zastawu na udziałach - jako prawach zbywalnych - w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością możliwe jest w jednej z dwóch postaci:

a) zastawu zwykłego;

b) zastawu rejestrowego (zob. szerzej: Procedura ustanowienia zastawu rejestrowego na udziale w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością).

W związku z ustanowieniem zwykłego zastawu na udziale konieczne jest:

a) spełnienie warunków niezbędnych dla możliwości ustanowienia zastawu na udziałach (art. 182 § 1 k.s.h.);

b) zawarcie umowy zastawu na udziałach w wymaganej formie (art. 180 k.s.h.);

c) powiadomienie spółki o obciążeniu udziałów zastawem (art. 187 § 1 k.s.h.).

Z chwilą skutecznego powiadomienia spółki o zastawieniu udziałów zarząd zobowiązany będzie do:

– dokonania wzmianki w księdze udziałów o zastawieniu udziałów (art. 188 § 1 k.s.h.);

– złożenia do rejestru listy wspólników ze wzmianką o ustanowieniu zastawu (art. 188 § 3 k.s.h.).

Wydaje się, że w przypadku udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością ustanowienie na nich zastawu odnosi skutek tylko do praw obligacyjnych, a nie praw organizacyjnych (zob. A. Kidyba, Komentarz do art. 187 k.s.h., LEX/el. 2015; A. Koch, Stosowanie przepisów Kodeksu cywilnego do niektórych stosunków spółek handlowych (art. 2 k.s.h.) - zagadnienia wybrane [w:] Problemy polskiego i europejskiego prawa prywatnego. Księga pamiątkowa Profesora Mariana Kępińskiego, Warszawa 2012, s. 72 i n.) Z uwagi na to, że zastawnikowi przysługuje w pierwszej kolejności prawo do zaspokojenia się z udziału, to przysługiwać mu będzie prawo do pobierania pożytków, tj. prawo do dywidendy (art. 319 k.c. w zw. z art. 328 k.c.). W odniesieniu natomiast do praw organizacyjnych to umowa spółki może przewidywać, że zastawnik jest uprawniony do wykonywania prawa głosu (art. 187 § 2 k.s.h.).

Wyróżnić można dwie grupy ograniczeń dotyczących możliwości ustanawiania zastawu w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Ich źródłem mogą być:

1) ustawa, lub

2) umowa spółki.

Ad 1) Wśród ustawowych ograniczeń ustanawiania zastawu na udziale wymienić należy wymóg uzyskania zgody spółki, o której mowa w art. 182 k.s.h., na obciążenie udziału przez wspólnika, który zobowiązany jest do powtarzających się świadczeń niepieniężnych, chyba że umowa spółki stanowi inaczej (art. 176 § 3 k.s.h.).

Jednocześnie nadmienić trzeba, że ustawa przewiduje także przypadki, w których ustanowienie zastawu na udziale jest w ogóle wyłączone.

Po pierwsze, chodzi o brak możliwości zastawienia części lub też ułamkowej części udziału. Przepis art. 180 k.s.h. czynność zbycia wiąże z udziałem, jego częścią czy też ułamkową częścią. W odniesieniu natomiast do ustanowienia zastawu na udziale kodeks spółek handlowych odnosi się do udziału jako całości.

Po drugie, istnieje zakaz przyjmowania przez spółkę w zastaw udziałów własnych. Dotyczy on również przyjmowania w zastaw przez spółkę albo spółdzielnię zależną udziałów spółki dominującej (por. art. 200 § 1 zdanie pierwsze i drugie k.s.h.).

Ad 2) Źródłem ograniczeń przy zastawianiu udziału może być także umowa spółki. Przyjęcie takiego rozwiązania służyć ma przede wszystkim zabezpieczeniu interesów spółki i wspólników, zwłaszcza w sytuacji, w której umowa spółki przewiduje możliwość wykonywania prawa głosu przez zastawnika, a więc przyznaje uprawnienia w zakresie współdecydowania o działalności spółki.

Zgodnie z art. 182 § 1 k.s.h. umowa spółki może:

a) uzależniać ustanowienie zastawu na udziale od zgody spółki, albo

b) przewidywać inne ograniczenia przy ustanawianiu zastawu.

Ad a) Umowa spółki powinna w sposób precyzyjny określać zasady związane z zastawianiem udziałów w spółce, a zwłaszcza kwestie dotyczące wyrażenia zgody przez spółkę. W szczególności chodzić może o sposób autoryzacji danej czynności (np. w formie pisemnej lub z jej pominięciem), czas, w którym powinna być wyrażona zgoda (przed dokonaniem, w trakcie lub po dokonaniu czynności). W przypadku wyrażania przez spółkę zgody na zbycie udziału nie znajdują zastosowania przepisy art. 182 § 2–5 k.s.h. Wyżej wymienione regulacje określają procedurę wyrażania przez spółkę zgody, ale wyłącznie w odniesieniu do zbycia udziałów (tak: A. Kidyba, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Komentarz, Warszawa 2014, s. 352).

Ad b) Przewidziane przez umowę spółki inne ograniczenia przy ustanawianiu zastawu mogą przybrać postać kryteriów podmiotowych (określających wymóg posiadania określonych kwalifikacji przez zastawnika), przedmiotowych (wskazujących np. na wymóg prowadzenia przez zastawnika określonej działalności gospodarczej), czy czasowych (wskazujących np. na długość terminu i sposób określenia początku jego biegu w odniesieniu dla możliwości dokonania obciążenia udziału) (zob. szerzej A. Kidyba, Komentarz do art. 182 k.s.h., LEX/el. 2015). Rodzajem dodatkowego ograniczenia może być także konieczność uzyskania zgody na zastawienie udziału przez podmiot inny niż spółka, tj. np. poszczególnych wspólników, czy osób trzecich (np. radę gminy, wojewodę).