Dauter Bogusław, Ustanowienie pełnomocnika w formie ustnego oświadczenia złożonego do protokołu

Ustanowienie pełnomocnika w formie ustnego oświadczenia złożonego do protokołu

Strony i ich organy lub przedstawiciele ustawowi mogą działać przed sądem osobiście lub przez pełnomocników (art. 34 p.p.s.a.). Ustanowienie pełnomocnika w postępowaniu sądowoadministracyjnym jest oświadczeniem woli, na podstawie którego strona udziela osobie trzeciej upoważnienia do działania w jej imieniu przed sądem administracyjnym. Działania procesowe pełnomocnika odnoszą bezpośredni skutek dla sfery prawnej strony. Co do zasady działania pełnomocnika w postępowaniu sądowoadministracyjnym będą tylko wtedy skuteczne dla reprezentowanego, gdy: będzie on umocowany do działania, zdolny do reprezentowania, będzie działał w imieniu reprezentowanego, jawnie, w granicach umocowania i nie będzie zawierał czynności z samym sobą (por. M. Grego-Hoffmann, Rola pełnomocnika w postępowaniu sądowoadministracyjnym, LEX/el. 2012, rozdział I pkt 5). Nienależyte umocowanie pełnomocnika procesowego stanowi jedną z podstaw nieważności postępowania, którą NSA bierze pod uwagę z urzędu (art. 183 § 2 pkt 2 p.p.s.a.). Zasadą jest udzielanie umocowania w formie pisemnej. W toku sprawy dopuszczalne jest jednak udzielenie pełnomocnictwa w drodze ustnego oświadczenia strony wciągniętego do protokołu z posiedzenia sądu (zob. J.P. Tarno, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, Warszawa 2010, s. 115; K. Zaorski, Pełnomocnictwo procesowe w świetle ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, Prz. Pod. 2006, nr 6, s. 45). Przez posiedzenie sądu należy rozumieć nie tylko rozprawę, ale także posiedzenie mediacyjne. Procedura przedstawia ustanowienie pełnomocnika w formie ustnego oświadczenia złożonego do protokołu.

1. Udzielenie pełnomocnictwa w postępowaniu sądowoadministracyjnym jest oświadczeniem woli, na podstawie którego strona udziela osobie trzeciej upoważnienia do działania w jej imieniu przed sądem administracyjnym.

2. W toku sprawy umocowanie pełnomocnika przez stronę może nastąpić przez jej ustne oświadczenie złożone i wciągnięte do protokołu. Do ustanowienia pełnomocnika w tym trybie niezbędna jest obecność na posiedzeniu sądu strony i pełnomocnika.

Przepisy prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi nie przewidują ograniczeń w zakresie liczby pełnomocników, których może upoważnić do działania w swoim imieniu strona.

3. Oświadczenie strony o ustanowieniu pełnomocnika powinno zawierać:

– oznaczenie stron stosunku prawnego nim objętego, a więc strony i pełnomocnika;

– oznaczenie, którym z podmiotów wymienionych w art. 35 p.p.s.a. jest pełnomocnik (zob. pkt 4–10 poniżej);

– oznaczenie zakresu pełnomocnictwa (zob. szerzej pkt 11 poniżej).

4. Na podstawie przepisu art. 35 p.p.s.a. można wyróżnić trzy grupy pełnomocników, tj.:

1) pełnomocników profesjonalnych (adwokat i radca prawny);

2) pełnomocników nieprofesjonalnych (inny skarżący, uczestnik postępowania, małżonek, rodzeństwo, wstępni strony, zstępni strony (np. syn, córka, wnuk, wnuczka), pracownik osoby prawnej lub przedsiębiorcy, w tym niemającego osobowości prawnej, albo pracownik organu nadrzędnego tej jednostki (dotyczy to także państwowych i samorządowych jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej), osoba pozostająca ze stroną w stosunku przysposobienia (por. art. 114–127 k.r.o.));

3) pełnomocników czerpiących swe upoważnienie do występowania w tym charakterze z przepisów szczególnych (doradca podatkowy, rzecznik patentowy, prawnik zagraniczny) (por. J.P. Tarno, Pełnomocnictwo…, s. 400–401).

Pełnomocnik strony powinien posiadać zdolność do czynności prawnych. Przykładowo osoba małoletnia czy ubezwłasnowolniona nie może być pełnomocnikiem w sprawie swojego rodzica czy rodzeństwa.

5. Udział w postępowaniu sądowoadministracyjnym adwokatów i radców prawnych jest nieograniczony i zwalnia sąd z obowiązku udzielania w razie uzasadnionej potrzeby niezbędnych pouczeń co do czynności procesowych i skutków ich zaniedbań (art. 6 p.p.s.a). Powyższy status ustawa z dnia 9 kwietnia 2015 r. o zmianie ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2015 r. poz. 658) rozciągnęła na doradców podatkowych i rzeczników patentowych.

Natomiast zgodnie z art. 35 § 3 p.p.s.a. wyłącznie adwokatowi lub radcy prawnemu mogą udzielać pełnomocnictwa procesowego osoby prawne lub zarząd spółki partnerskiej świadczący na podstawie odrębnych przepisów pomoc prawną przedsiębiorcy, osobie prawnej lub innej jednostce organizacyjnej, w imieniu podmiotu, któremu świadczą pomoc prawną.

6. Udział w postępowaniu sądowoadministracyjnym adwokatów i radców prawnych jest nieograniczony i zwalnia sąd z obowiązku udzielania wskazówek co do czynności procesowych oraz pouczania o skutkach prawnych tych czynności i skutkach zaniedbań. Ponadto zgodnie z art. 35 § 3 p.p.s.a. wyłącznie adwokatowi lub radcy prawnemu mogą udzielać pełnomocnictwa procesowego osoby prawne lub zarząd spółki partnerskiej świadczący na podstawie odrębnych przepisów pomoc prawną przedsiębiorcy, osobie prawnej lub innej jednostce organizacyjnej w imieniu podmiotu, któremu świadczą pomoc prawną.

6. Do pełnomocników nieprofesjonalnych na podstawie art. 35 § 1 p.p.s.a. nie można zaliczyć:

– powinowatych strony (np. teścia czy zięcia; por. postanowienie NSA z dnia 12 kwietnia 2006 r., II OZ 397/06 );

– konkubenta, nawet jeśli pozostaje ze stroną przez dłuższy czas we wspólnym pożyciu i posiada z nią potomstwo (por. postanowienie NSA z dnia 8 czerwca 2006 r., II OZ 607/06).

Pełnomocnicy nieprofesjonalni nie mogą działać za stronę w przypadkach, w których ustawa przewiduje tzw. przymus adwokacko-radcowski (np. sporządzenie skargi kasacyjnej czy sporządzenie zażalenia na postanowienie o odrzuceniu skargi kasacyjnej).

7. Doradca podatkowy zgodnie z art. 41 ust. 1 i ust. 2 ustawy z dnia 5 lipca 1996 r. o doradztwie podatkowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 41, poz. 213 z późn. zm.) może być pełnomocnikiem podatnika, płatnika, inkasenta, osób trzecich odpowiedzialnych za zaległości podatkowe oraz następców prawnych podatników, płatników lub inkasentów w rozumieniu ordynacji podatkowej w sprawach obowiązków podatkowych i celnych oraz w sprawach egzekucji administracyjnej związanej z tymi obowiązkami, a także jest uprawniony do występowania w charakterze pełnomocnika w postępowaniu w zakresie sądowej kontroli decyzji, postanowień i innych aktów administracyjnych dotyczących tych spraw.

Doradca podatkowy może:

– udzielić dalszego pełnomocnictwa (substytucji) innemu doradcy podatkowemu, adwokatowi lub radcy prawnemu (art. 41 ust. 5 u.d.p.);

– sporządzić skargę kasacyjną w sprawach obowiązków podatkowych i celnych oraz w sprawach egzekucji administracyjnej związanej z tymi obowiązkami (art. 175 § 3 pkt 1 p.p.s.a.).

8. Rzecznik patentowy może:

– reprezentować stronę w sprawach własności przemysłowej (por. art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 11 kwietnia 2001 r. o rzecznikach patentowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 155, poz. 925 z późn. zm.));

– udzielić dalszego pełnomocnictwa (substytucji) innemu rzecznikowi patentowemu, a także w określonych przypadkach swojemu aplikantowi;

– sporządzić skargę kasacyjną w sprawach własności przemysłowej (art. 175 § 3 pkt 2 p.p.s.a.).

9. Pełnomocnikiem strony w postępowaniu przed sądami administracyjnymi może być też prawnik zagraniczny (szerzej zob. S. Rymar, Świadczenie stałej pomocy prawnej w Polsce przez zagranicznych prawników, Palestra 2002, nr 7–8, s. 7 i n.), który spełnia wymagania określone w ustawie z dnia 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2014 r. poz. 134, z późn. zm.). Powołana ustawa różnicuje sytuację prawników z Unii Europejskiej i spoza niej.

Prawnik z Unii Europejskiej może świadczyć pomoc prawną w zakresie i w formach uregulowanych w polskich ustawach o adwokaturze i radcach prawnych, jeżeli uzyska wpis na listę prowadzoną przez właściwą radę adwokacką lub izbę radców prawnych.

Prawnik spoza Unii Europejskiej może świadczyć pomoc prawną w postępowaniu przed sądem administracyjnym tylko w sprawach obejmujących usługę transgraniczną.

W sprawach, w których przepisy prawa polskiego wymagają, aby strona była reprezentowana przez adwokata lub radcę prawnego (tzw. przymus adwokacko-radcowski), np. przy sporządzeniu skargi kasacyjnej, prawnik zagraniczny ma obowiązek współdziałania z adwokatem lub radcą prawnym w celu umożliwienia prawidłowego wykonania jego obowiązków wobec klienta (art. 17 ust. 1 i 2 u.ś.p.z.p.). Z umowy o współdziałanie nie wynikają żadne obowiązki adwokata lub radcy prawnego wobec klienta prawnika z Unii Europejskiej, chyba że strony postanowiły inaczej. Umowa o współdziałanie stanowi niezbędny element formalny przedłożonego pełnomocnictwa podlegający uzupełnieniu tak, jak brak formalny pełnomocnictwa (zob. B. Dauter, Metodyka pracy sędziego sądu administracyjnego, Warszawa 2011, s. 111).

10. O zakresie pełnomocnictwa decyduje co do zasady strona, która go udziela. Zgodnie z art. 36 pkt 1–3 p.p.s.a. pełnomocnictwo może być:

1) ogólne - do prowadzenia spraw przed sądami administracyjnymi;

2) do prowadzenia poszczególnych spraw;

Powyższe pełnomocnictwa (pkt 1 i 2) z mocy samego prawa obejmują umocowanie do: wszystkich łączących się ze sprawą czynności w postępowaniu, nie wyłączając skargi o wznowienie postępowania i postępowania wywołanego jej wniesieniem; udzielenia dalszego pełnomocnictwa na zasadach określonych w odrębnych przepisach (tzw. substytucji; szerzej na ten temat B. Dauter, Metodyka…, 113; G. Rząsa, Pełnomocnictwo substytucyjne w postępowaniu sądowoadministracyjnym - zagadnienia wybrane, Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego 2009, z. 3, s. 117–127); cofnięcia skargi w całości lub w części, jeżeli czynności te nie zostały wyłączone w danym pełnomocnictwie; odbioru kosztów postępowania (art. 39 p.p.s.a.).

3) do niektórych tylko czynności w postępowaniu.

Zakres, czas trwania i skutki umocowania szerszego niż pełnomocnictwo procesowe, jak również umocowanie do poszczególnych czynności procesowych ocenia się według treści pełnomocnictwa oraz przepisów prawa cywilnego (art. 40 p.p.s.a.). Przepisy prawa cywilnego, do których odsyła art. 40 p.p.s.a., to przede wszystkim art. 65 oraz art. 95–109 k.c.

11. Udzielenie pełnomocnictwa nie pozbawia strony możliwości osobistego podejmowania czynności procesowych, niezależnie od tego, jak szeroki zakres działania pełnomocnika przewiduje dokument pełnomocnictwa (Z.R. Kmiecik, Zakres pełnomocnictwa w postępowaniu administracyjnym i sądowoadministracyjnym, PS 2007, nr 4, s. 5–6). Mocodawca stawający jednocześnie z pełnomocnikiem może niezwłocznie prostować lub odwoływać oświadczenia pełnomocnika (art. 41 p.p.s.a.).

Przewodniczący, na którym spoczywa obowiązek prowadzenia posiedzenia, powinien zadbać o kompletność oświadczenia strony o ustanowieniu pełnomocnika procesowego (zob. art. 98 § 1 p.p.s.a. oraz uwagi z pkt 3 i pkt 11 do kroku „Udzielenie pełnomocnictwa przez złożenie oświadczenia do protokołu”).