Dauter Bogusław, Ustanowienie pełnomocnika przez złożenie dokumentu pełnomocnictwa

Ustanowienie pełnomocnika przez złożenie dokumentu pełnomocnictwa

Zgodnie z art. 34 p.p.s.a. strony i ich organy lub przedstawiciele ustawowi mogą działać przed sądem osobiście lub przez pełnomocników. Ustanowienie pełnomocnika w postępowaniu sądowoadministracyjnym jest oświadczeniem woli, na podstawie którego strona udziela osobie trzeciej upoważnienia do działania w jej imieniu przed sądem administracyjnym. Przez działanie „przed sądem" należy rozumieć podejmowanie wszystkich czynności procesowych, a więc niekoniecznie podejmowane przed obliczem sądu, ale także wykonywanie innych działań prawnych związanych z prowadzeniem danej sprawy (por. B. Dauter, Metodyka pracy sędziego sądu administracyjnego, Warszawa 2011, s. 105). Działania procesowe pełnomocnika odnoszą bezpośredni skutek dla sfery prawnej strony. Co do zasady działania pełnomocnika w postępowaniu sądowoadministracyjnym będą tylko wtedy skuteczne dla reprezentowanego, gdy będzie on umocowany do działania, zdolny do reprezentowania, będzie działał w imieniu reprezentowanego, jawnie, w granicach umocowania i nie będzie zawierał czynności z samym sobą (por. M. Grego-Hoffmann, Rola pełnomocnika w postępowaniu sądowoadministracyjnym, LEX/el. 2012, rozdział I pkt 5). Nienależyte umocowanie pełnomocnika procesowego stanowi jedną z podstaw nieważności postępowania, którą NSA bierze pod uwagę z urzędu (art. 183 § 2 pkt 2 p.p.s.a.). Zasadą jest udzielanie umocowania w formie pisemnej. W toku sprawy dopuszczalne jest udzielenie pełnomocnictwa w drodze ustnego i wciągniętego do protokołu oświadczenia strony (zob. J.P. Tarno, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, Warszawa 2010, s. 115; K. Zaorski, Pełnomocnictwo procesowe w świetle ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, Prz. Pod. 2006, nr 6, s. 45). Procedura przedstawia ustanowienie pełnomocnika przez złożenie dokumentu pełnomocnictwa.

1. W języku potocznym wyrażenie „pełnomocnictwo” używane jest w różnych znaczeniach, m.in. jako umocowanie pełnomocnika, jako czynność prawna będąca źródłem umocowania bądź jako dokument pełnomocnictwa. W języku prawniczym przez pełnomocnictwo rozumie się określoną czynność prawną stanowiącą podstawę (źródło) umocowania (por. B. Dauter, Metodyka…, s. 105).

2. Udzielenie pełnomocnictwa w postępowaniu sądowoadministracyjnym jest oświadczeniem woli, na podstawie którego strona udziela osobie trzeciej upoważnienia do działania w jej imieniu przed sądem administracyjnym.

3. Strona, chcąc uzyskać możliwość działania przed sądem przez pełnomocnika, powinna mu co do zasady udzielić pełnomocnictwa na piśmie. Przepisy prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi nie przewidują ograniczeń w zakresie liczby pełnomocników, których może upoważnić do działania w swoim imieniu strona.

4. Do elementów składających się na dokument pełnomocnictwa należy zaliczyć:

– oznaczenie stron stosunku prawnego nim objętego, a więc strony i pełnomocnika;

– oznaczenie, którym z podmiotów wymienionych w art. 35 p.p.s.a. jest pełnomocnik (zob. pkt 5–10 poniżej);

– oznaczenie zakresu pełnomocnictwa (zob. szerzej pkt 11 poniżej);

– podpis strony (mocodawcy) względnie osoby przez nią upoważnionej, jeżeli sama strona nie może się podpisać. W tym ostatnim przypadku osoba upoważniona do podpisania pełnomocnictwa wymienia przyczyny, dla których strona sama się nie podpisała (zob. art. 38 p.p.s.a.). Podpisu zastępczego nie powinien składać sam pełnomocnik, ponieważ mogłoby to prowadzić do wniosku, że sam sobie udzielił pełnomocnictwa (por. J.P. Tarno, Pełnomocnictwo w postępowaniu sądowoadministracyjnym (w:) A. Dębiński, A. Grześkowiak, K. Wiak (red.), Ius et Lex. Księga Jubileuszowa Profesora Andrzeja Kabata, Olsztyn 2004, s. 117). Sąd może w razie wątpliwości zażądać urzędowego poświadczenia podpisu strony (por. art. 37 § 1 zd. trzecie p.p.s.a.).

5. Na podstawie przepisu art. 35 p.p.s.a. można wyróżnić trzy grupy pełnomocników, tj.:

1) pełnomocników profesjonalnych (adwokat i radca prawny);

2) pełnomocników nieprofesjonalnych (inny skarżący, uczestnik postępowania, małżonek, rodzeństwo, wstępni strony, zstępni strony (np. syn, córka, wnuk, wnuczka), pracownik osoby prawnej lub przedsiębiorcy, w tym niemającego osobowości prawnej, albo pracownik organu nadrzędnego tej jednostki (dotyczy to także państwowych i samorządowych jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej), osoba pozostająca ze stroną w stosunku przysposobienia (por. art. 114–127 k.r.o.));

3) pełnomocników czerpiących swe upoważnienie do występowania w tym charakterze z przepisów szczególnych (doradca podatkowy, rzecznik patentowy, prawnik zagraniczny) (por. J.P. Tarno, Pełnomocnictwo…, s. 400–401).

Pełnomocnik strony powinien posiadać zdolność do czynności prawnych. Przykładowo osoba małoletnia czy ubezwłasnowolniona nie może być pełnomocnikiem w sprawie swojego rodzica czy rodzeństwa.

6. Udział w postępowaniu sądowoadministracyjnym adwokatów i radców prawnych jest nieograniczony i zwalnia sąd z obowiązku udzielania w razie uzasadnionej potrzeby niezbędnych pouczeń co do czynności procesowych i skutków ich zaniedbań (art. 6 p.p.s.a). Powyższy status ustawa z dnia 9 kwietnia 2015 r. o zmianie ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2015 r. poz. 658) rozciągnęła na doradców podatkowych i rzeczników patentowych.

Natomiast zgodnie z art. 35 § 3 p.p.s.a. wyłącznie adwokatowi lub radcy prawnemu mogą udzielać pełnomocnictwa procesowego osoby prawne lub zarząd spółki partnerskiej świadczący na podstawie odrębnych przepisów pomoc prawną przedsiębiorcy, osobie prawnej lub innej jednostce organizacyjnej, w imieniu podmiotu, któremu świadczą pomoc prawną.

7. Do pełnomocników nieprofesjonalnych na podstawie art. 35 § 1 p.p.s.a. nie można zaliczyć:

– powinowatych strony (np. teścia czy zięcia; por. postanowienie NSA z dnia 12 kwietnia 2006 r., II OZ 397/06);

– konkubenta, nawet jeśli pozostaje ze stroną przez dłuższy czas we wspólnym pożyciu i posiada z nią potomstwo (por. postanowienie NSA z dnia 8 czerwca 2006 r., II OZ 607/06).

Pełnomocnicy nieprofesjonalni nie mogą działać za stronę w przypadkach, w których ustawa przewiduje tzw. przymus adwokacko-radcowski (np. sporządzenie skargi kasacyjnej czy sporządzenie zażalenia na postanowienie o odrzuceniu skargi kasacyjnej).

8. Doradca podatkowy zgodnie z art. 41 ust. 1 i ust. 2 ustawy z dnia 5 lipca 1996 r. o doradztwie podatkowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 41, poz. 213 z późn. zm.) może być pełnomocnikiem podatnika, płatnika, inkasenta, osób trzecich odpowiedzialnych za zaległości podatkowe oraz następców prawnych podatników, płatników lub inkasentów w rozumieniu ordynacji podatkowej w sprawach obowiązków podatkowych i celnych oraz w sprawach egzekucji administracyjnej związanej z tymi obowiązkami, a także jest uprawniony do występowania w charakterze pełnomocnika w postępowaniu w zakresie sądowej kontroli decyzji, postanowień i innych aktów administracyjnych dotyczących tych spraw.

Doradca podatkowy może:

– udzielić dalszego pełnomocnictwa (substytucji) innemu doradcy podatkowemu, adwokatowi lub radcy prawnemu (art. 41 ust. 5 u.d.p.);

– sporządzić skargę kasacyjną w sprawach obowiązków podatkowych i celnych oraz w sprawach egzekucji administracyjnej związanej z tymi obowiązkami (art. 175 § 3 pkt 1 p.p.s.a.).

9. Rzecznik patentowy może:

– reprezentować stronę w sprawach własności przemysłowej (por. art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 11 kwietnia 2001 r. o rzecznikach patentowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 155, poz. 925 z późn. zm.);

– udzielić dalszego pełnomocnictwa (substytucji) innemu rzecznikowi patentowemu, a także w określonych przypadkach swojemu aplikantowi;

– sporządzić skargę kasacyjną w sprawach własności przemysłowej (art. 175 § 3 pkt 2 p.p.s.a.).

10. Pełnomocnikiem strony w postępowaniu przed sądami administracyjnymi może być też prawnik zagraniczny (szerzej zob. S. Rymar, Świadczenie stałej pomocy prawnej w Polsce przez zagranicznych prawników, Palestra 2002, nr 7–8, s. 7 i n.), który spełnia wymagania określone w ustawie z dnia 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2014 r. poz. 134, z późn. zm.). Powołana ustawa różnicuje sytuację prawników z Unii Europejskiej i spoza niej.

Prawnik z Unii Europejskiej może świadczyć pomoc prawną w zakresie i w formach uregulowanych w polskich ustawach o adwokaturze i radcach prawnych, jeżeli uzyska wpis na listę prowadzoną przez właściwą radę adwokacką lub izbę radców prawnych.

Prawnik spoza Unii Europejskiej może świadczyć pomoc prawną w postępowaniu przed sądem administracyjnym tylko w sprawach obejmujących usługę transgraniczną.

W sprawach, w których przepisy prawa polskiego wymagają, aby strona była reprezentowana przez adwokata lub radcę prawnego (tzw. przymus adwokacko-radcowski), np. przy sporządzeniu skargi kasacyjnej, prawnik zagraniczny ma obowiązek współdziałania z adwokatem lub radcą prawnym w celu umożliwienia prawidłowego wykonania jego obowiązków wobec klienta (art. 17 ust. 1 i 2 u.ś.p.z.p.). Z umowy o współdziałanie nie wynikają żadne obowiązki adwokata lub radcy prawnego wobec klienta prawnika z Unii Europejskiej, chyba że strony postanowiły inaczej. Umowa o współdziałanie stanowi niezbędny element formalny przedłożonego pełnomocnictwa podlegający uzupełnieniu tak, jak brak formalny pełnomocnictwa (zob. B. Dauter, Metodyka…, s. 111).

11. Zgodnie z art. 35 § 4 p.p.s.a., dodanym ustawą z dnia 9 kwietnia 2015 r. o zmianie ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2015 r. poz. 658), pełnomocnikiem organu, którego działanie, bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania są przedmiotem skargi, może być także funkcjonariusz lub pracownik kierowanej przez ten organ jednostki organizacyjnej.

12. O zakresie pełnomocnictwa decyduje co do zasady strona, która go udziela. Zgodnie z art. 36 pkt 1–3 p.p.s.a. pełnomocnictwo może być:

1) ogólne - do prowadzenia spraw przed sądami administracyjnymi;

2) do prowadzenia poszczególnych spraw;

Powyższe pełnomocnictwa (pkt 1 i 2) z mocy samego prawa obejmują umocowanie do: wszystkich łączących się ze sprawą czynności w postępowaniu, nie wyłączając skargi o wznowienie postępowania i postępowania wywołanego jej wniesieniem; udzielenia dalszego pełnomocnictwa na zasadach określonych w odrębnych przepisach (tzw. substytucji; szerzej na ten temat B. Dauter, Metodyka…, s. 113; G. Rząsa, Pełnomocnictwo substytucyjne w postępowaniu sądowoadministracyjnym - zagadnienia wybrane, Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego 2009, z. 3, s. 117–127); cofnięcia skargi w całości lub w części, jeżeli czynności te nie zostały wyłączone w danym pełnomocnictwie; odbioru kosztów postępowania (art. 39 p.p.s.a.).

3) do niektórych tylko czynności w postępowaniu.

Zakres, czas trwania i skutki umocowania szerszego niż pełnomocnictwo procesowe, jak również umocowanie do poszczególnych czynności procesowych ocenia się według treści pełnomocnictwa oraz przepisów prawa cywilnego (art. 40 p.p.s.a.). Przepisy prawa cywilnego, do których odsyła art. 40 p.p.s.a., to przede wszystkim art. 65 oraz art. 95–109 k.c.

13. Udzielenie pełnomocnictwa nie pozbawia strony możliwości osobistego podejmowania czynności procesowych, niezależnie od tego, jak szeroki zakres działania pełnomocnika przewiduje dokument pełnomocnictwa (Z.R. Kmiecik, Zakres pełnomocnictwa w postępowaniu administracyjnym i sądowoadministracyjnym, PS 2007, nr 4, s. 5–6).

1. Pełnomocnictwo udzielone w formie pisemnej wywrze skutki procesowe w postępowaniu sądowoadministracyjnym, gdy stosowny dokument pełnomocnictwa dotrze do sądu. Stąd też pełnomocnik powinien przekazać dokument pełnomocnictwa (bądź jego wierzytelny odpis) do sądu.

2. Pełnomocnik przy pierwszej czynności procesowej obowiązany jest dołączyć do akt danej sprawy pełnomocnictwo z podpisem mocodawcy lub wierzytelny odpis pełnomocnictwa. Adwokat, radca prawny, rzecznik patentowy, a także doradca podatkowy mogą sami uwierzytelnić odpis udzielonego im pełnomocnictwa oraz odpisy innych dokumentów wykazujących ich umocowanie (por. art. 37 § 1 p.p.s.a.). Z kolei art. 46 § 3 p.p.s.a. w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 9 kwietnia 2015 r. o zmianie ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2015 r. poz. 658) stanowi, że do pisma należy dołączyć pełnomocnictwo lub jego wierzytelny odpis, jeżeli pismo wnosi pełnomocnik, który w danej sprawie nie złożył jeszcze tych dokumentów przed sądem. Aktualnie nie może być już wątpliwości, że nie zwalnia od obowiązku przedłożenia pełnomocnictwa przed sądem:

– fakt, że takowe zostało złożone w postępowaniu przed organem i pełnomocnik nie dysponuje drugim jego egzemplarzem. W takiej sytuacji obowiązkiem pełnomocnika jest sporządzenie wierzytelnego odpisu z dokumentu znajdującego się w aktach administracyjnych (por. wyrok NSA z dnia 20 marca 2001 r., V SA 2663/00; wyrok NSA z dnia 21 kwietnia 2005 r., FSK 1551/04);

– złożenie dokumentu pełnomocnictwa w innej sprawie sądowoadministracyjnej z upoważnieniem do występowania we wszystkich sprawach przed sądami administracyjnymi (por. wyrok NSA z dnia 23 sierpnia 2005 r., FSK 1955/04).

3. Złożenie pełnomocnictwa może także nastąpić bez związku z konkretną czynnością procesową czy pismem. Przykładowo po samodzielnym wszczęciu postępowania sądowoadministracyjnego przez stronę pełnomocnik może, przedkładając pełnomocnictwo, zgłosić swój udział w postępowaniu.

4. Pełnomocnik strony niebędącej osobą fizyczną powinien wraz z pełnomocnictwem przedłożyć dokumenty wskazujące, że osoby, które udzieliły pełnomocnictwa, były do tego upoważnione. Przykładowo takim dokumentem w przypadku spółki kapitałowej jest odpis z Krajowego Rejestru Sądowego (por. wyrok NSA z dnia 9 lutego 2005 r., GSK 1337/04, ONSAiWSA 2005, nr 5, poz. 91). Prawidłowo udzielone pełnomocnictwo zachowuje swoją aktualność niezależnie od zmian w składzie osobowym zarządu spółki (por. postanowienie NSA z dnia 25 kwietnia 2012 r., II FSK 677/12).

5. Złożenie dokumentu stwierdzającego udzielenie pełnomocnictwa albo jego odpisu w postępowaniu sądowym co do zasady podlega opłacie skarbowej (zob. ustawa z dnia 16 listopada 2006 r. o opłacie skarbowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 1282 z późn. zm.)). Zgodnie z załącznikiem do powyższej ustawy opłata skarbowa nie musi być uiszczona m.in. jeżeli pełnomocnictwo udzielane jest małżonkowi, wstępnemu, zstępnemu lub rodzeństwu. Opłatę skarbową w kwocie 17 zł uiszcza się w kasie właściwego organu podatkowego lub na jego rachunek. Organem podatkowym właściwym w sprawach opłaty skarbowej jest wójt (burmistrz, prezydent miasta). Właściwość miejscową tego organu ustala się według miejsce złożenia wspomnianego dokumentu. Pełnomocnik, przedkładając pełnomocnictwo sądowi, powinien dołączyć także potwierdzenie uiszczenia opłaty skarbowej (szerzej na temat problematyki opłaty skarbowej od pełnomocnictwa zob. E Lemańska, Opłata skarbowa od pełnomocnictwa (prokury) w postępowaniu sądowoadministracyjnym (uwagi na tle ustawy z dnia 16 listopada 2006 r. o opłacie skarbowej), Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego 2008, z. 1, s. 52–74; J. Skrzydło, Opłata skarbowa od pełnomocnictwa w świetle nowej ustawy o opłacie skarbowej - wybrane problemy, M. Praw. 2007, nr 8, poz. 448–450).