Kremens Karolina, Ustanowienie obrońcy (obrona fakultatywna)

Ustanowienie obrońcy (obrona fakultatywna)

Zasada prawa do obrony stanowi prawnie zdefiniowaną zasadę wyrażoną w art. 6 k.p.k., który stanowi, iż oskarżonemu przysługuje prawo do obrony, w tym prawo do korzystania z pomocy obrońcy, o czym należy go pouczyć. Zasada ta została ujęta także w art. 42 ust. 2 Konstytucji RP i przewiduje ją także art. 6 ust. 3 lit. c Europejskiej Konwencji Praw Człowiek i Podstawowych Wolności.

Doktryna procesu karnego wyróżnia dwa rodzaje prawa do obrony:

1. prawo do obrony w znaczeniu materialnym - polegające na podejmowaniu wszelkich działań mających na celu poprawę sytuacji oskarżonego (m.in. składanie wniosków dowodowych czy składanie środków odwoławczych w toku postępowania),

2. prawo do obrony w znaczeniu formalnym - polegające na możliwości skorzystania z obrońcy przez oskarżonego (w znaczeniu szerokim, a więc także podejrzanego).

W dalszej kolejności w ramach obrony formalnej wyróżnić można:

Warto pamiętać, iż w okresie pomiędzy 1 lipca 2015 r. a 14 kwietnia 2016 r., w związku z wprowadzeniem nowelizacją instytucji obrony z urzędu na wniosek oskarżonego (art. 80a k.p.k.), w toku postępowania sądowego oskarżonemu wyznaczano obrońcę z urzędu bez konieczności wykazywania, że nie jest on w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny. Wystarczające dla uzyskania obrońcy z urzędu było samo złożenie wniosku przez oskarżonego. W chwili obecnej po wejściu w życie nowelizacji k.p.k. z dnia 11 marca 2016 r. wrócono do uprzedniego stanu rzeczy.

Więcej na temat zasady prawa do obrony zob. P. Wiliński, Zasada prawa do obrony [w:] P. Wiliński (red.), Zasady procesu karnego. System Prawa Karnego Procesowego, t. III, cz. 2, Warszawa 2014, s. 1471-1563.

Obrońcę ustanawia w postępowaniu karnym przede wszystkim sam oskarżony.

W przypadku, gdy oskarżony nie ukończył 18 lat lub jest ubezwłasnowolniony, jego przedstawiciel ustawowy lub osoba, pod której pieczą oskarżony pozostaje, może podejmować na jego korzyść wszelkie czynności procesowe, a przede wszystkim wnosić środki zaskarżenia, składać wnioski oraz ustanowić obrońcę (art. 76 k.p.k.).

Obrońcę ustanawia się poprzez złożenie upoważnienia do obrony na piśmie (pisemne pełnomocnictwo) albo przez oświadczenie do protokołu organu prowadzącego postępowanie karne (np. do protokołu przesłuchania w charakterze podejrzanego lub oskarżonego). Ustawa wskazując, iż czynności tej można dokonać przez złożenie oświadczenia do protokołu organu prowadzącego postępowanie karne nie różnicuje, co to może być za organ. Tak więc, może być to zarówno prokurator, jak i inny organ prowadzący postępowanie przygotowawcze (np. Policja) albo sąd, także np. orzekający w postępowaniu przygotowawczym o tymczasowym aresztowaniu. Upoważnienie musi wskazywać imiennie osobę, która zostaje upoważniona do obrony (a nie Kancelarię Adwokacką bądź Radcy Prawnego), a także powinno zawierać podpis oskarżonego. Nie jest wymagany podpis obrońcy na pełnomocnictwie, gdyż ma ono charakter jednostronnego oświadczenia woli (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 2010 r., IV KZ 20/10, OSNKW-R 2010, poz. 892).

W związku z nowelizacją k.p.k., która weszła w życie w dniu 1 lipca 2015 r. obrońcą może być zarówno adwokat jak i radca prawny (art. 82 k.p.k.). Jest to istotna zmiana dotychczasowych regulacji w tym zakresie, która do grona obrońców włączyła również radców prawnych. W związku z powyższym radca prawny może na tych samych zasadach występować w postępowaniu karnym już nie tylko jako pełnomocnik innych uczestników postępowania niż oskarżony (zob. art. 87 k.p.k.), ale także reprezentować samego oskarżonego.