Dauter Bogusław, Ustanowienie kuratora dla osoby nieznanej z miejsca pobytu (kuratora procesowego)

Ustanowienie kuratora dla osoby nieznanej z miejsca pobytu (kuratora procesowego)

Instytucja kuratora dla osoby nieznanej z miejsca pobytu (curator absentis) została uregulowana w  art. 78–81 p.p.s.a. Umieszczenie wskazanej instytucji w ramach działu III rozdziału 4 p.p.s.a. dotyczącego doręczeń jest mylące, ponieważ ratio legis tej instytucji jest zapewnienie należytego standardu ochrony sfery praw i interesów strony postępowania sądowoadministracyjnego, której miejsce pobytu nie jest znane (por. M. Jagielska, A. Wiktorowska, P. Wajda (w:) Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, R. Hauser, M. Wierzbowski (red.), Warszawa 2011, s. 392). Podkreślenia wymaga, że wyżej wymienionego kuratora ustanawia się nie tylko do doręczeń. Ma on bowiem jako kurator procesowy podejmować za stronę nieobecną i nieświadomą toczącego się postępowania sądowego czynności niezbędne dla obrony jej praw w całym okresie trwanie sprawy oraz jednocześnie dążyć do ustalenia miejsca pobytu strony. Skorzystanie z tej instytucji procesowej jest możliwe tylko na wniosek osoby zainteresowanej, którą może być np. organ, inny uczestnik postępowania, prokurator. Niedopuszczalne jest ustanowienie kuratora przez sąd z urzędu. Kurator, którym może być osoba bliska stronie albo znająca stan sprawy, czy też profesjonalny pełnomocnik, wykonuje swoją funkcję od chwili ustanowienia do chwili zgłoszenia się strony albo jej przedstawiciela lub pełnomocnika. Ustanowienie kuratora dla osoby nieznanej z miejsca pobytu możliwe jest zarówno przed NSA, jak i WSA. Od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 9 kwietnia 2015 r. o zmianie ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2015 r. poz. 658) postanowienia w przedmiocie ustanowienie kuratora na czas podjęcia czynności niecierpiącej zwłoki może wydawać także referendarz sądowy. Procedura przedstawia ustanowienie kuratora dla osoby nieznanej z miejsca pobytu na podstawie pisemnego wniosku osoby zainteresowanej.

1. Przesłanką ustanowienia kuratora procesowego jest brak wiadomości o miejscu pobytu strony znanej co do osoby (art. 78 p.p.s.a.). Nie można ustanowić kuratora dla strony niezidentyfikowanej od początku postępowania. By stwierdzić, że miejsce strony nie jest znane, niezbędne jest poczynienie ustaleń, które ten fakt jednoznacznie potwierdzą. Ustanowienie kuratora bez dostatecznego uprawdopodobnienia, że miejsce pobytu strony nie jest znane, powoduje nieważność postępowania (por. postanowienie SN z dnia 8 kwietnia 1998 r., III CKU 12/98, Prok. i Pr. 1998, nr 11–12, poz. 44) (por. B. Dauter (w:) Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, B. Dauter, B. Gruszczyński, A. Kabat, M. Niezgódka-Medek, Warszawa 2011, s. 265).

2. O nieznanym miejscu pobytu strony można mówić wówczas, gdy przy podjęciu wszelkich właściwych w danym przypadku starań, nie można go ustalić (por. E. Wengerek, Glosa do uchwały SN z dnia 16 września 1961 r., IV CO 18/60, OSPIKA 1963, nr 4, s. 239; K. Korzan, Kurator w postępowaniu cywilnym, Warszawa 1966, s. 125). W tym celu można wystąpić do Wydziału Udostępniania Informacji Departamentu Spraw Obywatelskich MSWiA (dawniej: Centralne Biuro Adresowe).

3. Instytucja kuratora procesowego (dla osoby nieznanej z miejsca pobytu) ma zastosowanie wyłącznie do strony, a nie do organizacji społecznej, która w imieniu strony postępowania administracyjnego wnosi skargę do sądu administracyjnego (por. postanowienie NSA z dnia 10 sierpnia 2001 r., I SAB 108/01). Zdaniem B. Dautera, powyższe stanowisko NSA należy odnieść także do osób, które nie brały udziału w postępowaniu administracyjnym i zgłosiły swój udział w charakterze uczestnika, ale nie zostały jeszcze w drodze stosownego postanowienia dopuszczone do udziału w sprawie (B. Dauter (w:) Prawo…, s. 264).

4. Przez stronę, dla której można ustanowić kuratora procesowego, należy rozumieć zarówno osobę fizyczną, jak i osobę prawną, a także jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej. Przepisy o ustanowieniu kuratora stosuje się bowiem na podstawie art. 80 p.p.s.a. również do jednostek organizacyjnych, które nie mają organów albo których organy są nieznane z siedziby. Z powyższego wynika, że kurator procesowy może być ustanowiony, gdy:

– dana jednostka organizacyjna nie ma, z dowolnych przyczyn (np. z uwagi na odwołanie dotychczasowych organów i niepowołanie nowych), odpowiednich organów;

– sądowi administracyjnemu, z dowolnych przyczyn (np. z uwagi na fakt zmiany siedziby organów bez jednoczesnego wskazania miejsca nowej siedziby), nie jest znane miejsce siedziby tych organów (por. M. Jagielska, A. Wiktorowska, P. Wajda(w:) Prawo…, s. 396).

1. Ustanowienie kuratora dla osoby nieznanej z miejsca pobytu może nastąpić wyłącznie na wniosek osoby zainteresowanej (zob. art. 78 w zw. z art. 79 § 1 p.p.s.a.). Niedopuszczalne jest ustanowienie kuratora z urzędu (zob. np. H. Knysiak-Molczyk (w:) Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, T. Woś (red.), Warszawa 2011, s. 473). Sąd nie może też żądać od innych podmiotów występujących w postępowaniu, aby te wystąpiły ze stosownym wnioskiem. Nie ma natomiast przeszkód, aby w ramach art. 6 p.p.s.a. sąd poinformował te podmioty o możliwości skorzystania z omawianej instytucji.

2. W literaturze przedmiotu wskazuje się, że osobą zainteresowaną w rozumieniu art. 79 § 1 p.p.s.a. może być organ administracji publicznej, inny uczestnik postępowania lub inny podmiot uprawniony do występowania w sprawie, np. prokurator (por. B. Dauter (w:) Prawo…, s. 265). Odpowiada to zasadniczo stanowisku, jakie w tej materii zajmują sądy administracyjne. W postanowieniu z dnia 19 lutego 2008 r., I FSK 1894/07, NSA wskazał bowiem, że pod pojęciem osoby zainteresowanej, uprawnionej do złożenia wniosku o ustanowienie kuratora procesowego, rozumieć należy stronę i podmioty na prawach strony w myśl art. 12 p.p.s.a.

3. Wniosek o ustanowienie kuratora dla osoby nieznanej z miejsca pobytu powinien mieć zasadniczo formę pisemną. Powinien zatem spełniać wymagania właściwe dla pisma procesowego określone w  art. 46–47 p.p.s.a.

4. We wniosku, zgodnie z art. 79 § 1 p.p.s.a., osoba zainteresowana ma obowiązek uprawdopodobnić, że miejsce pobytu strony nie jest znane. Przez uprawdopodobnienie należy rozumieć wykazanie przez wnioskodawcę, że istnieją przekonujące podstawy do przyjęcia, iż miejsce pobytu strony jest nieznane. Nie będzie można uznać za uprawdopodobnienie wyłącznie samego twierdzenia wnioskodawcy, że nie jest mu znane aktualne miejsce zamieszkania, czy też miejsce pobytu strony (por. wyrok SN z dnia 20 czerwca 1997 r., II CKU 71/97, Prok. i Pr. 1997, nr 12, s. 38). Stąd też wskazane jest przedstawienie określonych dowodów na poparcie składanego wniosku. Sąd z urzędu lub na wniosek osoby zainteresowanej może podjąć stosowne postępowanie wyjaśniające w celu przeprowadzenia dowodu (por. B. Dauter, Metodyka pracy sędziego sądu administracyjnego, Warszawa 2011, s. 266).

5. Wniosek o ustanowienie kuratora procesowego może zostać złożony w toku postępowania. Może to mieć miejsce zarówno w postępowaniu przed WSA, jak i NSA.

6. Wniosek należy skierować do sądu, przed którym postępowanie w danym momencie się toczy, gdy zachodzi konieczność doręczenia skargi lub innego pisma w postępowaniu sądowym albo orzeczenia wywołującego potrzebę obrony praw tej strony (por. art. 78 p.p.s.a.).

7. Wniosek o ustanowienie kuratora dla osoby nieznanej z miejsca pobytu jako niewszczynający postępowania nie podlega opłacie sądowej (zob. art. 211 i art. 212 p.p.s.a.). Natomiast w związku z tym, że może on powodować wydatki w postaci należności kuratora ustanowionego w sprawie (art. 213 pkt 1 p.p.s.a.), wnioskodawca (strona przeciwna) powinien liczyć się z obowiązkiem uiszczenia tego rodzaju kosztów (por. art. 214 § 1 p.p.s.a.) (szerzej zob. procedura Zaliczka na pokrycie wydatków).