Dauter Bogusław, Ustanowienie dla strony adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego

Ustanowienie dla strony adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego

1. Instytucja prawa pomocy obejmuje nie tylko zwolnienie od kosztów sądowych, ale i ustanowienie profesjonalnego pełnomocnika w postaci adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego. Wybór rodzaju pełnomocnika jest uprawnieniem strony. Niewskazanie przez stronę na urzędowym formularzu, czy chce być reprezentowana przez adwokata, radcę prawnego, doradcę podatkowego lub rzecznika patentowego, pociąga za sobą skutek w postaci stwierdzenia braku formalnego wniosku i wezwania do jego uzupełnienia. Podobne konsekwencje występują wówczas, gdy strona wnosi o ustanowienie pełnomocnika, który nie jest uprawniony do występowania w danej kategorii spraw. W takim przypadku wnioskodawcy doręcza się wezwanie do usunięcia stwierdzonej wadliwości wniosku poprzez wskazanie właściwego rodzaju pełnomocnika wraz ze stosownym pouczeniem (art. 6 p.p.s.a.; por. B. Dauter, Metodyka pracy sędziego sądu administracyjnego, Warszawa 2012, s. 731).

2. Żądanie ustanowienia pełnomocnika z urzędu może zostać zawarte zarówno we wniosku o udzielenie prawa pomocy w zakresie częściowym, jak i całkowitym. Natomiast skorzystanie z tej formy pomocy prawnej nie jest uzależnione od wcześniejszego zwolnienia wnioskodawcy z kosztów sądowych (por. wyrok TK z dnia 16 czerwca 2008 r., P 37/07, OTK-A 2008, nr 5 poz. 80; Tadeusz Zembrzuski, Niedopuszczalność środka zaskarżenia a odmowa ustanowienia pełnomocnika z urzędu, Radca Prawny 2011, nr 2, s. 90).

3. Wniosek o przyznanie prawa pomocy w zakresie ustanowienia pełnomocnika z urzędu składa się do właściwego wojewódzkiego sądu administracyjnego (art. 254 § 1 p.p.s.a.). Na podstawie wcześniej obowiązującej regulacji kompetencję do wydania rozstrzygnięcia w tym zakresie miał wojewódzki sąd administracyjny oraz referendarz sądowy. Z dniem 15 sierpnia 2015 r. weszła w życie ustawa z dnia 9 kwietnia 2015 r. o zmianie ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, której celem jest m.in. usprawnienie, uproszczenie i zapewnienie szybkości postępowania przed sądem administracyjnym zarówno w pierwszej, jak i w drugiej instancji.

W ramach przeprowadzonych zmian nastąpiło zwiększenie uprawnień i kompetencji referendarzy sądowych, w tym w zakresie postępowania w przedmiocie prawa pomocy. W wyniku nowelizacji przyjęto jako zasadę orzekanie w zakresie prawa pomocy przez referendarzy sądowych. Wydanie orzeczenia w powyższym zakresie przez sąd zostało silnie ograniczone i sprowadzone do wyjątkowych sytuacji procesowych. W konsekwencji wydanie przez sąd postanowienia o ustanowieniu pełnomocnika z urzędu wystąpi tylko w wyjątkowych sytuacjach. Na postanowienie sądu w powyższym przedmiocie przysługuje zażalenie (art. 258 § 4 in fine p.p.s.a.).

Przewodniczący zgodnie z treścią art. 258 § 4 p.p.s.a. może skierować sprawę do rozpoznania przez sąd na posiedzeniu niejawnym tylko w razie zaistnienia szczególnie uzasadnionego przypadku. Ustawodawca nie definiuje pojęcia „szczególnie uzasadnionego przypadku”; nie wskazuje też na jakikolwiek przykład sytuacji procesowej spełniającej tę cechę.

Za taki przykład można uznać sytuację, w której nie jest obiektywnie możliwe rozpoznanie sprawy w przedmiocie prawa pomocy przez referendarza sądowego. Taka okoliczność wystąpi np. wtedy, gdy w danym sądzie administracyjnym na skutek braku mianowania nie wykonuje czynności, o których mowa w art. 27 § 1 p.u.s.a., referendarz sądowy, gdy zastosowanie znajdzie instytucja wyłączenia referendarza sądowego (por. M. Jagielska, J. Jagielski, P. Gołaszewski (w:) R. Hauser, M. Wierzbowski (red.), Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, Warszawa 2015, s. 1046), czy też zachodzi inny szczególny przypadek, który wymaga orzekania w tym zakresie przez sąd.

Zaistnienie szczególnie uzasadnionego przypadku nie obliguje do skierowania sprawy do rozpoznania przez sąd, a jedynie pozostawia taką możliwość.

4. Stronie przysługuje możliwość zaskarżenia postanowienia referendarza sądowego o ustanowieniu profesjonalnego pełnomocnika poprzez wniesienie sprzeciwu w terminie siedmiu dni od dnia doręczenia rozstrzygnięcia (art. 259 § 1 p.p.s.a.).

5. Wraz z nowelizacją ustawy procesowej został uszczegółowiony tryb wyznaczenia, mający na celu usprawnienie procesu ustanawiania pełnomocników z urzędu.

Rozpoznając wniosek o udzielnie prawa pomocy obejmujący żądanie ustanowienia pełnomocnika, referendarz sądowy, oprócz badania zaistnienia przesłanek określonych w art. 246 p.p.s.a. związanych ze statusem materialnym strony, ustala, czy wnioskodawca nie zatrudnia lub nie pozostaje w innym stosunku prawnym z adwokatem, radcą prawnym, doradcą podatkowym lub rzecznikiem patentowym.

Przyznanie prawa pomocy osobie fizycznej wiąże się tylko z wykazaniem spełnienia przesłanek określonych w art. 246 § 1, natomiast decyzja o udzieleniu prawa pomocy osobie prawnej jest uznaniowa, co oznacza, że nawet przy spełnieniu przesłanek z art. 246 § 2 referendarz sądowy może wydać postanowienie o odmowie udzielenia prawa pomocy.