Kasiński Jarosław, Uprzedzenie stron o możliwości zakwalifikowania czynu oskarżonego z innego przepisu, jeżeli możliwość ta ujawni się po zamknięciu przewodu sądowego

Uprzedzenie stron o możliwości zakwalifikowania czynu oskarżonego z innego przepisu, jeżeli możliwość ta ujawni się po zamknięciu przewodu sądowego

Sąd po zamknięciu przewodu sądowego dochodzi do przekonania, że nie wychodząc poza granice oskarżenia, czyn objęty aktem oskarżenia można zakwalifikować z innego niż wskazany w tej skardze przepisu.

Zważyć należy, że przedmiotowe granice procesu zakreśla zdarzenie faktyczne, które oskarżyciel opisał w akcie oskarżenia w formie zarzutu, podając także naruszony wedle niego przepis ustawy karnej. Sąd nie jest przy tym związany ani samym opisem, ani też kwalifikacją prawną tego czynu wskazaną przez oskarżyciela, wiąże go natomiast czyn jako zdarzenie faktyczne i tych granic przekroczyć już nie może (zob. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 września 2006 r., V KK 10/06, LEX nr 196961).

O tym, czy sąd orzekł w wyroku skazującym w granicach aktu oskarżenia decyduje tożsamość zdarzenia historycznego zarzucanego w skardze i przypisanego następnie w wyroku. Znaczenie określenia „zdarzenie historyczne” obejmuje opisane w skardze zdarzenie faktyczne i jest ono pojęciem o szerszym znaczeniu niż pojęcie „czynu” oskarżonego, polegającego na jego działaniu lub zaniechaniu (zob. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2013 r., V KK 18/13, LEX nr 1312595, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 2011 r., III KK 366/10, LEX nr 784278, czy postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 kwietnia 2010 r., III KK 368/09, LEX nr 584761).

W judykaturze podkreśla się, że za elementy wyznaczające tożsamość „zdarzenia historycznego” należy przyjąć: identyczność przedmiotu zamachu, identyczność kręgu podmiotów oskarżonych o udział w zdarzeniu, tożsamość miejsca i czasu zdarzenia, jak też zachowanie choćby części wspólnych znamion w opisie czynu zarzuconego i przypisanego, które powinny się ze sobą pokrywać, mając jakiś obszar wspólny. O jedności czynu, jako jednego impulsu woli, świadczy nadto jedność zamiaru (lub planu) sprawcy przestępstwa (zob. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2010 r., III KK 97/10, LEX nr 707425, zob. też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 września 2006 r., IV KK 194/06, LEX nr 294949).

Podnosi się także, że dla respektowania zasady tożsamości czynu zarzucanego i przypisanego niezbędne jest tylko zachowanie niezmienności co do podmiotu czynu, przedmiotu ochrony, a w razie nawet innych ustaleń co do czasu i miejsca czynu, także tożsamości osoby pokrzywdzonej (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2006 r., II KK 304/06, LEX nr 295593).

W orzecznictwie wskazuje się ponadto zasadnie, że nie jest wyjściem poza ramy oskarżenia takie postąpienie, w którym sąd w wyniku przeprowadzonego przewodu sądowego i weryfikacji ujawnionego materiału dowodowego:

1) ustali, że rozpoznawane przez niego zdarzenie miało miejsce w innym czasie, niż to przyjął prokurator w akcie oskarżenia;

2) dokona w wyroku pewnych ustaleń faktycznych odmiennie, niż to zostało przyjęte w akcie oskarżenia, popieranym przez prokuratora; przy czym ustalenia te mogą dotyczyć nie tylko strony przedmiotowej, ale także (co nawet występuje częściej) strony podmiotowej czynu;

3) przyjmie odmienne, co do szczegółów, zachowanie się i sposób działania poszczególnych sprawców;

4) powiąże zachowanie oskarżonego zarzucane mu w akcie oskarżenia, z odmiennym skutkiem niż to stwierdza prokurator.

Warunkiem wprowadzenia jednej, czy też nawet wszystkich zmian jest jedynie to, aby w realiach dowodowych konkretnej sprawy oczywistym było, iż sąd dokonywał oceny tego samego zachowania oskarżonego, które stanowiło przedmiot oskarżenia - tzw. tożsamość czynu zarzucanego i przypisywanego (zob. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 października 2012 r., II KK 9/12, LEX nr 1226693, zob. też postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2006 r., II KK 246/06, LEX nr 202125, czy wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 stycznia 2006 r., IV KK 376/05, LEX nr 181056).

Nie dochodzi również do wyjścia przez sąd poza granice skargi oskarżyciela, jeżeli w czynie przypisanym oskarżonemu w wyroku skazującym zamieszczono, choćby w innej formule jurydycznej, opis tej samej czynności wykonawczej, skierowanej do tego samego przedmiotu, a więc podstawowe elementy określające fakt główny, który uzasadniał wystąpienie z oskarżeniem. W takim wypadku nawet odmienne ustalenie sądu co do własności przedmiotu czynności wykonawczej, prowadzące w rezultacie do innej, niż w akcie oskarżenia, kwalifikacji prawnej przestępstwa, charakteryzującego się innym także przedmiotem ochrony, nie narusza tożsamości czynu zarzuconego i przypisanego (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 kwietnia 2003 r., V KK 281/02, LEX nr 78028).

Wyjście poza ramy oskarżenia mogłoby nastąpić wtedy, gdyby w grę wchodziło przyjęcie - oprócz znamion czynu zarzucanego w akcie oskarżenia - dodatkowo innych zdarzeń lub znamion czynu w stosunku do czynu zarzucanego (rozszerzenie jego zakresu) albo zastąpienie go zupełnie innymi znamionami. Nie może natomiast być mowy o wyjściu poza granice oskarżenia wówczas, gdy w wyniku postępowania dowodowego i dokonywanych ustaleń sąd przyjmie węższy zakres znamion czynu niż to zarzucono w akcie oskarżenia, eliminując znamiona lub łagodząc ich postać (zob. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 4 grudnia 2012 r., V KK 118/12, LEX nr 1277779, z dnia 13 stycznia 1994 r., I KZP 38/93, LEX nr 158125, czy z dnia 24 kwietnia 2007 r., IV KK 58/07, LEX nr 311087).

Wskazać też trzeba, że w orzecznictwie podnosi się, iż art. 399 § 1 k.p.k. ma (z uwagi na treść art. 458 k.p.k.) odpowiednie zastosowanie w postępowaniu odwoławczym, jeżeli w toku rozprawy okaże się, że nie wychodząc poza granice oskarżenia, można czyn zakwalifikować według innego przepisu prawnego (zob. np. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 1 grudnia 2010 r., IV KK 185/10, LEX nr 688697, z dnia 3 września 2004 r., V KK 112/04, LEX nr 137735, czy z dnia 17 lipca 2002 r., III KKN 485/99, LEX nr 55188).

W sytuacji, gdy sąd dopiero po zamknięciu przewodu sądowego (np. podczas narady nad wyrokiem) dojdzie do wniosku, że czyn oskarżonego należy zakwalifikować z innego niż w akcie oskarżenia przepisu, ma obowiązek go wznowić na podstawie postanowienia wydanego w trybie art. 409 k.p.k. Decyzja procesowa powinna przyjąć formę postanowienia, albowiem ustawa nie wymaga w powyższej sytuacji wydania wyroku (art. 93 § 1 k.p.k.). Na postanowienie to nie przysługuje stronom zażalenie (por. art. 459 § 1 i 2 k.p.k.), trzeba jednak powiadomić je o jego treści (art. 100 § 1 k.p.k.).