Dauter Bogusław, Unieważnienie prawomocnego orzeczenia

Unieważnienie prawomocnego orzeczenia

Wniosek o unieważnienie prawomocnego orzeczenia sądu administracyjnego należy do środków nadzoru przysługujących NSA w ramach kompetencji sprawowanych na mocy art. 3 § 2 p.u.s.a. (R. Hauser, M. Wierzbowski (red.), Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, Warszawa 2011, s. 578 i n.; zob. także R. Hauser, W. Piątek, Wniosek o unieważnienie prawomocnego orzeczenia sądu administracyjnego, PiP 2015/2, s. 22). Instytucja unieważnienia prawomocnego orzeczenia ma charakter wyjątkowy; jest to środek nadzwyczajny. Zdaniem Z. Kmieciaka, ww. tryb powinien być stosowany do likwidacji skutków sporów pozytywnych o właściwość na linii sąd administracyjny - sąd powszechny, do których art. 58 § 4 p.p.s.a. nie może mieć zastosowania (tegoż, Spory o właściwość a prawo jednostki do sądu, Glosa 2003, nr 9, s. 7).

Wniosek Prezesa NSA w powyższym przedmiocie stanowi wniosek wszczynający postępowanie w rozumieniu art. 63 i n. p.p.s.a. (zob. np. postanowienie WSA w Szczecinie z dnia 6 lutego 2009 r., II SA/Sz 61/09; postanowienie WSA w Olsztynie z dnia 23 marca 2007 r., I SA/Ol 161/07). Wniosek ten może dotyczyć zarówno orzeczenia WSA, jak i NSA, jednakże wyłącznie kończących postępowanie w sprawie (B. Dauter, Metodyka pracy sędziego sądu administracyjnego, Warszawa 2012, s. 600). Wskazany tryb nie ma zastosowania do orzeczeń sądów administracyjnych wydanych przed dniem 1 stycznia 2004 r. (por. B. Dauter [w:] B. Dauter, B. Gruszczyński, A. Kabat, M. Niezgódka-Medek, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, Warszawa 2011, s. 480).

Artykuł 172 p.p.s.a., stanowiący podstawę prawną ww. wniosku, stanowi odpowiednik art. 64 ustawy o SN. Na tle porównania obu regulacji w piśmiennictwie postuluje się de lege ferenda przyjęcie w p.p.s.a. analogicznego jak w ustawie o SN uregulowania odnośnie do podmiotu uprawnionego do zainicjowania postępowania zmierzającego do unieważnienia prawomocnego orzeczenia, tj. powierzenia tej kompetencji Prokuratorowi Generalnemu (w obecnym stanie prawnym należy ona do Prezesa NSA) - por. M. Romańska [w:] T. Woś (red.), Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, Warszawa 2011, s. 791. Zdaniem ww. autorki, postulat ten jest uzasadniony z uwagi na zakresy zadań przewidziane w przepisach ustrojowych dla Prezesa NSA i Prokuratora Generalnego, jak i z tej praktycznej przyczyny, że Prokuratorowi Generalnemu mającemu wgląd w orzecznictwo sądów powszechnych łatwiej jest dostrzec sytuacje, w których dochodzić może do pozytywnych sporów kompetencyjnych pomiędzy sądami działającymi w różnych strukturach organizacyjnych wymiaru sprawiedliwości.

1. Wszczęcie postępowania zmierzającego do unieważnienia prawomocnego orzeczenia następuje na podstawie wniosku Prezesa NSA. Uprawnienie takie nie przysługuje stronie, a złożony przez nią wniosek podlega odrzuceniu (por. postanowienie NSA z dnia 4 lipca 2006 r., II FSK 659/06). Inicjatywa nadzorcza Prezesa NSA ma we wskazanym zakresie charakter obowiązkowy, tj. dostrzeżenie przez ten organ przesłanek określonych w art. 172 p.p.s.a. obliguje do wystąpienia ze stosownym wnioskiem (tak również B. Dauter, Komentarz…, jw., s. 480).

2. Wniosek, o którym mowa, powinien czynić zadość wymaganiom przewidzianym dla pism w postępowaniu sądowym (art. 46–47 p.p.s.a.), zawierać oznaczenie zaskarżonego orzeczenia, wniosek o jego unieważnienie, a ponadto wskazanie i uzasadnienie przesłanek unieważnienia orzeczenia w trybie art. 172 p.p.s.a. (M. Romańska, jw., s. 792). A fortiori przyjąć należy, że Prezes NSA może wnioskować o unieważnienie prawomocnego orzeczenia w całości lub części.

3. Wniosek powinien być złożony bezpośrednio do NSA (art. 64 § 1 p.p.s.a.), przy czym wykorzystanie uprawnienia do jego złożenia nie jest ograniczone żadnym terminem, a zatem może nastąpić w dowolnym czasie. Wniosek nie podlega opłacie sądowej.

4. Prezes NSA może powziąć wiadomość o okolicznościach uzasadniających zastosowanie trybu przewidzianego w art. 172 p.p.s.a. przy okazji wykonywania czynności powierzonych mu przepisami ustrojowymi, jak również w związku z realizowaniem kompetencji przewidzianych dla niego w przepisach procesowych. Ponadto nie ma żadnych przeszkód, aby wniosek Prezesa NSA był zainicjowany stosownym wystąpieniem prokuratora, Rzecznika Praw Obywatelskich lub Rzecznika Praw Dziecka. Prezes NSA nie jest co prawda nimi związany, ale w przypadku wystąpienia Rzecznika Praw Obywatelskich jest obowiązany - stosownie do art. 15 ust. 2 ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (Dz. U. z 2001 r. Nr 14, poz. 147 ze zm.) - najpóźniej w terminie 30 dni od otrzymania wystąpienia powiadomić Rzecznika o zajętym stanowisku lub podjętym działaniu (por. J.P. Tarno, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, Warszawa 2010, s. 396; J. Świątkiewicz, Rzecznik Praw Obywatelskich a sądownictwo administracyjne po reformie, Warszawa 2004, s. 26-27).

Po złożeniu wniosku przewodniczący wydziału w Izbie, do której wniosek wpłynął, podejmuje czynności określone w art. 62 p.p.s.a., to jest zarządza skompletowanie akt niezbędnych do rozpoznania sprawy, a w razie potrzeby innych dowodów, wyznacza skład sędziowski oraz termin posiedzenia. Ponadto przewodniczący zawiadamia strony o terminie posiedzenia, jeżeli rozpoznanie wniosku ma nastąpić na rozprawie (art. 91 § 2 p.p.s.a., z zastrzeżeniem art. 90 § 2 tej ustawy).