Kidyba Andrzej, Umorzenie dokumentów akcji w procesie dematerializacji akcji w spółce akcyjnej

Umorzenie dokumentów akcji w procesie dematerializacji akcji w spółce akcyjnej

Opracowanie omawia zagadnienie gdzie w obligatoryjnym procesie dematerializacji akcji w spółce akcyjnej doszło do uszkodzenia bądź utraty akcji przez akcjonariusza. Równocześnie przedstawiono przy okazji omawiania tego zagadnienia jakie czynności składają się na złożoną procedurę dematerializacji akcji oraz zwrócono uwagę na obowiązki akcjonariusza. Podjęto również próbę rozwiązana tego problemu i wskazano jakie czynności musi podjąć akcjonariusz w wypadku zaistnienia takiej sytuacji jak zaginięcie czy też uszkodzenie dokumentu akcji.

Ustawodawca dopuścił dwa sposoby (ściślej tryby) dematerializacji akcji: Pierwszy w rejestrze akcjonariuszy, dotyczy on akcji spółek akcyjnych niebędących spółkami publicznymi, których akcje zostały wpisane do rejestru akcjonariuszy, (por. art. 328^1-15 k.s.h.). Tymczasem drugi obowiązkowy dla spółek publicznych, w których akcje są zapisane w depozycie papierów wartościowych.

Kierunek wprowadzonych reform doprowadził do włączenia tytułów uczestnictwa w spółce akcyjnej, tj. akcji do zaplanowanej uprzednio przez prawodawcę cyfryzacji obrotu gospodarczego.

Warto wspomnieć również o pozytywnych aspektach wprowadzonej do obrotu prawnego instytucji dematerializacji akcji. Po pierwsze, ogranicza ona do minimum skutki utraty dokumentów akcji, a także zdecydowanie ułatwia wypłatę dywidendy dla akcjonariuszy. Również wskutek utworzenia i funkcjonowania elektronicznego rejestru akcjonariuszy albo elektronicznego depozytu papierów wartościowych szybciej można ustalić krąg podmiotowy aktualnych akcjonariuszy.

Prawodawca od dnia 1 stycznia 2020 r. wprowadził istotne zmiany w zakresie stanu prawnego mające wpływ na funkcjonowanie spółek akcyjnych. Od tej daty zaczęła obowiązywać nowelizacja Kodeksu Spółek Handlowych (ustawa z dnia 30 sierpnia 2019 r. o zmianie ustawy Kodeks Spółek Handlowych oraz niektórych innych ustaw Dz. U. z 2019 r., poz. 1798, ze zm. z Dz. U. z 2020 r., poz. 875), która wprowadziła szeroki pakiet zmian obejmujący wskazane powyżej typy spółek handlowych. Jedną z głównych zmian jest dematerializacja wszystkich akcji. Należy zaznaczyć, że ma ona charakter przymusowy i powszechny. W rezultacie takiej decyzji ustawodawcy z obrotu gospodarczego w 2021 roku zostaną wycofane wszystkie akcje w formie dokumentu. Zgodnie z art. 328 § 1 k.s.h. akcje nie mają formy dokumentu (por. art. 328 § 1 k.s.h. w brzmieniu ustawy z dnia 30.08.2019 r. (Dz. U. z 2019 r., poz. 1798, ze zm. z Dz. U. z 2020 r., poz. 875), która wchodzi w życie 01.03.2021 r. Przepisy o akcjach stosuje się odpowiednio do warrantów subskrypcyjnych, świadectw użytkowych, świadectw założycielskich i innych tytułów uczestnictwa w dochodach lub podziale majątku spółki (por. art. 328 § 2 k.s.h.).

Założeniem przeprowadzonej przez ustawodawcę reformy w relacji do dematerializacji akcji w praktyce gospodarczej jest zastąpienie materialnej, ściślej papierowej postaci papierów wartościowych zapisem w systemie teleinformatycznym. Skutkiem prawnym takiej zmiany stanu prawnego jest zakaz emisji i wydawania akcji w formie dokumentu oraz rzeczywiste usunięcie takiej formy prawnej akcji z obrotu prawnego. W to miejsce został wprowadzony obowiązek ujawniania, (ściślej rejestrowania) akcji (i innych dokumentów) w rejestrze akcjonariuszy albo w depozycie papierów wartościowych prowadzonym przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych (por. art. 328¹ k.s.h., art. 328¹² k.s.h.). W praktyce oznacza to, że spółki akcyjne są zobowiązane do prowadzenia elektronicznych rejestrów akcjonariuszy albo elektronicznych depozytów.

Procedura dematerializacji akcji obejmuje swym zakresem, w szczególności, art. 328^1-15 k.s.h.

Obowiązkowy i złożony proces dematerializacji akcji obejmuje kilka czynności, które dotyczą spółki akcyjnej, w szczególności należą do nich:

1. obowiązek założenia strony internetowej przez spółkę;

2. wybór podmiotu prowadzącego elektroniczny rejestr akcjonariuszy albo elektroniczny depozyt papierów wartościowych przez walne zgromadzenie akcjonariuszy w postaci uchwały (por. art. 328¹ § 5 k.s.h. i art. 328¹¹ k.s.h.);

3. niezwłoczne zawarcie umowy z podmiotem prowadzącym rejestr akcjonariuszy (por. art. 328² § 1 k.s.h.), który na podstawie ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (Dz. U. 2005, nr 183, poz. 1538, ze zm. z Dz. U. 2021, poz. 328; 355 dalej jako u.o.i.f.) jest uprawniony do prowadzenia rachunków papierów wartościowych (tryb nr 1 rejestracyjny);

albo

w przypadku gdy walne zgromadzenie akcjonariuszy w myśl art. 328¹¹ k.s.h. podjęło uchwałę, w której zdecydowało o zarejestrowaniu akcji w depozycie papierów wartościowych w rozumieniu ustawy o obrocie instrumentami finansowymi to wówczas spółka zawiera niezwłocznie umowę o rejestrację akcji w depozycie papierów wartościowych w rozumieniu przepisów ustawy o obrocie instrumentami finansowymi prowadzonym przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A. (tryb nr 2 depozytowy). Należy podkreślić, że jak stanowi art. 328¹² k.s.h. akcje tej samej spółki nie mogą być zarejestrowane równocześnie w rejestrze akcjonariuszy i depozycie papierów wartościowych.

4. wezwanie spółki skierowane do akcjonariuszy (maksymalnie pięciokrotne) do złożenia papierowych dokumentów akcji w spółce;

5. przyjęcie papierowych dokumentów akcji od akcjonariuszy przez spółkę;

6. przekazanie papierowych dokumentów akcji do podmiotu prowadzącego elektroniczny rejestr akcjonariuszy albo depozyt (por. art. 328⁴ k.s.h.);

Należy zaznaczyć, że z dniem 01 marca 2021 r. następuje utrata mocy obowiązującej, tj. prawnej księgi akcyjnej (por. art. 328³ k.s.h.).

Dodatkowo, rejestr akcjonariuszy jest jawny (por. art. 328⁵ k.s.h.) podobnie jak depozyt.

W myśl art. 301 k.s.h. spółka akcyjna może zostać powołana przez jej założycieli w każdym celu prawnie dozwolonym. Statut spółki akcyjnej powinien określać: firmę i siedzibę spółki, przedmiot działalności spółki, czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony, wysokość kapitału zakładowego oraz kwotę wpłaconą przed zarejestrowaniem na pokrycie kapitału zakładowego, (kapitał zakładowy powinien wynosić co najmniej 100 000 złotych, por. art. 308 § 1 k.s.h.; jest on podzielony na akcje o równej wartości nominalnej, jednakże nie niższej niż 1 grosz, art. 302 k.s.h.); także treść statutu spółki akcyjnej powinna wskazywać wartość nominalną akcji i ich liczbę ze wskazaniem, jak również to czy akcje są imienne, czy na okaziciela; liczbę akcji poszczególnych rodzajów i związane z nimi uprawnienia, jeżeli mają być wprowadzone akcje różnych rodzajów; nazwiska i imiona albo firmy (nazwy) założycieli; liczbę członków zarządu i rady nadzorczej albo co najmniej minimalną lub maksymalną liczbę członków tych organów oraz podmiot uprawniony do ustalenia składu zarządu lub rady nadzorczej, a także pismo do ogłoszeń, jeżeli spółka akcyjna zamierza dokonywać ogłoszeń również poza Monitorem Sądowym i Gospodarczym, (por. art. 304 § 1 k.s.h.). Dodatkowo, pod rygorem bezskuteczności wobec spółki, statut spółki akcyjnej powinien zawierać postanowienia dotyczące: liczby i rodzajów tytułów uczestnictwa w zysku lub w podziale majątku spółki oraz związanych z nimi praw, wszelkich związanych z akcjami obowiązków świadczenia na rzecz spółki, poza obowiązkiem wpłacenia należności za akcje, warunków i sposobu umorzenia akcji, ograniczeń zbywalności akcji, uprawnień osobistych przyznanych akcjonariuszom, o których stanowi w art. 354 k.s.h., a także co najmniej przybliżonej wielkości wszystkich kosztów poniesionych lub obciążających spółkę w związku z jej utworzeniem, (por. art. 304 § 2 k.s.h.). Treść statutu spółki akcyjnej może zawierać postanowienia odmienne, niż przewiduje ustawa, jeżeli ustawa na to zezwala (por. art. 304 § 3 k.s.h.).