Grzegorczyk Tomasz, Ułaskawienie z urzędu z inicjatywy Prokuratora Generalnego

Ułaskawienie z urzędu z inicjatywy Prokuratora Generalnego.

Prawomocne zakończenie sądowego postępowania karnego nie oznacza, że do kwestii wynikających z tego postępowania, nie będzie można już nigdy powrócić. Przykładem tego są nadzwyczajne środki zaskarżenia oraz postępowania z Działu XII kodeksu postępowania karnego (art. 549-577 k.p.k.). Oczywiście są to wyjątkowe sytuacje uzasadnione określoną prawną koniecznością, taką jak: konsekwencja korekty orzeczenia dokonanej w trybie nadzwyczajnych środków zaskarżenia, która może uzasadniać potrzebę innych rozstrzygnięć, których wspomniana korekta nie obejmuje (tj. odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne skazanie - zob. Rozdział 58 kodeksu postępowania karnego); poza tym mogą to być względy humanitarne (tj. postępowanie ułaskawieniowe - zob. Rozdział 59 kodeksu postępowania karnego oraz postępowanie w sprawie orzekania kary łącznej - zob. Rozdział 60 kodeksu postępowania karnego); ponadto może też to wynikać z tzw. konstrukcji prawno-materialnej orzeczenia sądu, jeżeli zakłada możliwość powrotu do postępowania z uwagi na wymogi prawa karnego materialnego (tj. podjęcie postępowania warunkowo umorzonego - zob. Rozdział 57 kodeksu postępowania karnego). Jednakże nie chodzi tutaj o kontrolę prawomocnego orzeczenia oraz jego modyfikację - tak jak przy środkach nadzwyczajnych - chodzi jedynie o rozstrzygnięcie kwestii dodatkowych i to bez wnikania w merytoryczne aspekty tych orzeczeń; kwestii, które wymagają określonego procedowania z uwagi na inne przepisy. Zob. T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postępowanie karne, wyd. 8, Warszawa 2011, s. 996-997.

Prawo łaski jest instytucją tak starą jak samo prawo i państwo. Tradycyjnie przysługuje głowie państwa - dawniej władcy (królowi) - aktualnie zaś urzędowi, który współcześnie pełni tą funkcję (tzn. funkcję głowy państwa). W Polsce jest to Prezydent RP (zob. art. 139 Konstytucji RP). Najogólniej mówiąc prawo łaski polega na darowaniu lub łagodzeniu kar i innych publiczno-prawnych skutków skazania; nie obejmuje natomiast skutków cywilnych zawartych w wyroku karnym, bowiem to naruszałoby już prawa nabyte osób trzecich. W kodeksie postępowania karnego (art. 560-568 k.p.k.) uregulowano jedynie procedurę ułaskawieniową przed samym podjęciem decyzji w przedmiocie łaski.

Przewidziano tutaj dwa rodzaje postępowań:

1) postępowanie ułaskawieniowe na podstawie prośby o łaskę; oraz

2) postępowanie ułaskawieniowe z urzędu.

Uzasadnieniem obowiązywania tej instytucji prawa jest po pierwsze tradycja oraz po wtóre względy „humanitarno-korekcyjne”, ale w swym założeniu wykorzystywane jedynie wyjątkowo, chociażby z uwagi na przekroczenie granic wynikających z zasady trójpodziału władz. Poza tym oczywistym jest, że stosowanie prawa łaski winno odpowiadać społecznym oczekiwaniom - tzn. nie może być sprzeczne z tzw. społecznym poczuciem sprawiedliwości (co w tak jednolitym państwie jak Polska, nie jest trudne do ustalenia). Niestety w naszym kraju ta wyjątkowa instytucja prawa jest nadużywana w praktyce. Por. T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postępowanie karne, wyd. 8, Warszawa 2011, s. 1020-1023; T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, wyd. 5, Warszawa 2008, s. 1183-1193.

Postępowanie ułaskawieniowe z urzędu w trybie przewidzianym przez kodeks postępowania karnego wszczyna Prokurator Generalny; i może on to uczynić: po pierwsze - z własnej inicjatywy (art. 567 § 1 k.p.k.); oraz po wtóre - na żądanie Prezydenta RP (art. 567 § 2 k.p.k. oraz art. 565 § 2 k.p.k.) zob. T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postępowanie karne, wyd. 8, Warszawa 2011, s. 1020-1023.

Słusznie wskazuje się, że podstawą wszczęcia postępowania z urzędu przez Prokuratora Generalnego może być każda informacja, niezależnie od źródła jej pochodzenia, w tym także prośba o ułaskawienie osoby uprawnionej, jeżeli w ocenie Prokuratora Generalnego uzasadnia ona rozważenie możliwości zastosowania przez Prezydenta prawa łaski. Inicjatywę w tym zakresie - z racji pełnionej funkcji - powinni też wykazywać prokuratorzy (zob. § 355 ust. 1 regulaminu prokuratorskiego, § 266 regulaminu wojskowych jednostek prokuratury; S. Steinborn, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Lex 2014).

W przypadku wszczęcia postępowania z własnej inicjatywy Prokurator Generalny może żądać przedstawienia sobie akt sprawy z opiniami sądów albo przedstawić akta Prezydentowi RP bez zwracania się o opinię (zob. T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postępowanie karne, wyd. 8, Warszawa 2011, s. 1023).