Izydorczyk Jacek, Udzielanie pomocy prawnej w Polsce na wniosek sądów i prokuratorów państw obcych

Udzielanie pomocy prawnej w Polsce na wniosek sądów i prokuratorów państw obcych

Kwestię pomocy prawnej oraz doręczeń w sprawach karnych regulują przepisy Rozdziału 62. kodeksu postępowania karnego, zgodnie z którymi w drodze pomocy prawnej mogą być dokonywane niezbędne czynności postępowania karnego, a w szczególności:

1) doręczanie pism osobom przebywającym za granicą lub instytucjom mającym siedzibę za granicą, 2) przesłuchiwanie osób w charakterze oskarżonych, świadków lub biegłych,

3) dokonywanie oględzin oraz przeszukiwanie pomieszczeń, innych miejsc i osób, zajęcie przedmiotów i wydawanie tych przedmiotów za granicę,

4) wzywanie osób przebywających za granicą do osobistego dobrowolnego stawiennictwa przed sądem lub prokuratorem w celu przesłuchania świadka lub konfrontacji, jak również doprowadzanie w tym celu osób pozbawionych w tym czasie wolności,

5) udostępnianie akt i dokumentów oraz informacji o karalności oskarżonych, oraz

6) udzielanie informacji o prawie (art. 585 k.p.k.). Zob. J. Izydorczyk [w:] M. Królikowski, P. Wiliński, J. Izydorczyk, Podstawy prawa karnego międzynarodowego, Warszawa 2008, s. 363–394; J. Izydorczyk: Współpraca międzynarodowa w sprawach karnych, „Edukacja Prawnicza” 2009, nr 2 (104), s. 24–27; T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego oraz ustawa o świadku koronnym - komentarz, Warszawa 2008, s. 1206–1351.

Należy pamiętać o tym, że umowy międzynarodowe (wielostronne oraz dwustronne) mogą przewidywać szczegółowe uregulowania dotyczące udzielania pomocy prawnej. Natomiast kodeks postępowania karnego reguluje tę kwestię w przepisie art. 588 § 1, który przyjmuje jako ogólną zasadę obowiązek udzielenia przez polskie organy (sądy i prokuratury - w przepisie: „prokuratorzy”) pomocy prawnej na wniosek organów państw obcych (tj. sądów i prokuratorów tych państw).

Do czynności procesowych dokonywanych na wniosek organu państwa obcego, co do zasady, stosuje się prawo polskie. Jednakże należy uczynić zadość życzeniu organów państwa obcego, aby przy dokonaniu czynności zastosowano szczególny tryb postępowania lub szczególną formę, jeżeli nie jest to sprzeczne z zasadami polskiego porządku prawnego (art. 588 § 4 k.p.k.). Oznacza to, że można np. przesłuchać świadka po odebraniu od niego przysięgi religijnej (której nie przewiduje polska procedura), ale nie można dokonywać czynności, które naruszałyby polskie naczelne zasady procesu karnego. Chodzi więc jedynie o rażące „odmienności” proceduralne, jak np. niedozwolone w prawie polskim metody przesłuchania. Zob. J. Izydorczyk [w:] M. Królikowski, P. Wiliński, J. Izydorczyk, Podstawy prawa karnego międzynarodowego, Warszawa 2008 r., s. 363–394; J. Izydorczyk, Współpraca międzynarodowa w sprawach karnych, „Edukacja Prawnicza” 2009, nr 2 (104), s. 24–27; T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego oraz ustawa o świadku koronnym - komentarz, Warszawa 2008, s. 1217. Należy przy tym zaznaczyć, iż nie muszą to być tylko metody prowadzenia czynności procesowych obniżające gwarancje procesowe uczestników postępowania karnego (jak ww.), ale mogą to też być czynności np. obniżające powagę organów przeprowadzających je, czy też obniżające powagę samego postępowania karnego (np. hipotetyczne życzenie organu państwa obcego zastosowania ich procedury przesłuchania poprzedzonego odpędzaniem złych duchów).

Na podstawie § 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 stycznia 2002 r. w sprawie szczegółowych czynności sądów w sprawach z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego oraz karnego w stosunkach międzynarodowych, wnioski sądów lub innych organów państw obcych o udzielenie pomocy prawnej wykonują sądy rejonowe w języku polskim. W konsekwencji, zgodnie z przepisem § 8 ust. 1. ww. rozporządzenia, jeżeli wniosek o dokonanie czynności w drodze pomocy prawnej nie odpowiada warunkom formalnym, a w szczególności gdy nie załączono wymaganego tłumaczenia, sąd zwraca wniosek organowi wzywającemu celem uzupełnienia lub występuje o usunięcie braków we wskazanym terminie.

Ponadto zob. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 kwietnia 2016 roku - Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury oraz jego Dział IV "Współpraca międzynarodowa w sprawach karnych".

Zgodnie z § 271 ust. 1 Regulaminu czynności w ramach pomocy prawnej przeprowadza prokurator Departamentu do Spraw Przestępczości Zorganizowanej i Korupcji Prokuratury Krajowej, prokurator Wydziału Spraw Wewnętrznych Prokuratury Krajowej, prokurator właściwego wydziału zamiejscowego, prokurator właściwej prokuratury regionalnej lub prokurator właściwej prokuratury okręgowej.

Por. także - S. Steinborn, Komentarz do kodeksu postępowania karnego, Lex 2013.