Kremens Karolina, Uchylenie statusu świadka anonimowego z urzędu w postępowaniu sądowym

Uchylenie statusu świadka anonimowego z urzędu w postępowaniu sądowym

Instytucja świadka anonimowego (świadka incognito) pojawiła się w polskim prawie procesowym w związku z nowelizacją kodeksu postępowania karnego z 1969 r. (ustawa z dnia 6 lipca 1995 r., Dz. U. z 1995 r. Nr 89, poz. 444) i do czasu obowiązywania ówczesnego kodeksu uregulowana została w art. 164a. Została w całości inkorporowana do nowego kodeksu postępowania karnego z 1997 r. i z pewnymi zmianami (m.in. ustawa z dnia 10 stycznia 2003 r., Dz. U. z 2003 r. Nr 17, poz. 155) funkcjonuje w nim do dnia dzisiejszego.

Wprowadzenie instytucji świadka incognito spotkało się z zastrzeżeniami i stanowiło źródło kontrowersji co do możliwości połączenia istnienia tej regulacji z istniejącymi w polskim prawie procesowym zasadami bezpośredniości, prawa do obrony, a także kontradyktoryjności oraz jawności (zob. m.in. wyrok SN z dnia 20 lutego 2002 r., V KKN 586/99, LEX nr 53048 oraz wyrok SA w Katowicach z dnia 18 lutego 2010 r., II Aka 205/09, Prok. i Pr. 2010, nr 10, poz. 19). W świetle obowiązującego orzecznictwa polskiego, a także Europejskiego Trybunału Praw Człowieka uznać należy jednak, iż instytucja świadka anonimowego nie pozostaje w sprzeczności z zasadami rzetelnego procesu karnego, pod warunkiem stosowania tej instytucji z ostrożnością i umiarem.

Status świadka incognito można uzyskać, gdy wystąpi uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osoby dla niego najbliższej (zob. Nadanie statusu świadka anonimowego w postępowaniu sądowym). Natomiast nie jest to instytucja dana świadkowi raz na zawsze i kodeks postępowania karnego przewiduje tryby umożliwiające uchylenie postanowienia o utajnieniu świadka: z własnej inicjatywy świadka (w opracowaniu) oraz omawiane w tym miejsce uchylenie postanowienia z urzędu.

Kodeks postępowania karnego przewiduje sytuacje, w których może nastąpić uchylenie postanowienia o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka. Przesłanki do uchylenia anonimizacji świadka wskazane są w art. 184 § 8 k.p.k. enumeratywnie i są to:

– w czasie wydania postanowienia o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka nie istniała uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osoby dla niego najbliższej;

– świadek złożył świadomie fałszywe zeznania;

– nastąpiło ujawnienie tożsamości świadka.

W przypadku, gdy w postępowaniu sądowym zaistnieją przesłanki uchylenia postanowienia o utajnieniu tożsamości świadka, sąd jest władny wydać postanowienie o uchyleniu jego statusu wyłącznie na wniosek prokuratora.

Zwraca uwagę, że wniosku takiego nie może złożyć nikt inny poza prokuratorem. Samemu świadkowi przysługuje również prawo do wnoszenia o uchylenie statusu świadka anonimowego wobec niego, regulowane jest to jednak odmienną procedurą wynikającą z art. 184 § 7 k.p.k. (w opracowaniu). Natomiast ani oskarżony, ani jego obrońca w żadnym wypadku nie posiadają uprawnienia do złożenia wniosku o uchylenie anonimizacji świadka (zob. postanowienie SA w Krakowie z dnia 9 czerwca 2005 r., II AKz 207/05, KZS 2005, z. 6, poz. 44).