Kremens Karolina, Uchylenie statusu świadka anonimowego z urzędu w postępowaniu przygotowawczym

Uchylenie statusu świadka anonimowego z urzędu w postępowaniu przygotowawczym

Instytucja świadka anonimowego (świadka incognito) pojawiła się w polskim prawie procesowym w związku z nowelizacją kodeksu postępowania karnego z 1969 r. (ustawa z dnia 6 lipca 1995 r., Dz. U. z 1995 r. Nr 89, poz. 444) i do czasu obowiązywania ówczesnego kodeksu uregulowana została w art. 164a. Została w całości inkorporowana do nowego kodeksu postępowania karnego z 1997 r. i z pewnymi zmianami (m.in. ustawa z dnia 10 stycznia 2003 r., Dz. U. z 2003 r. Nr 17, poz. 155) funkcjonuje w nim do dnia dzisiejszego.

Wprowadzenie instytucji świadka incognito spotkało się z zastrzeżeniami i stanowiło źródło kontrowersji co do możliwości połączenia istnienia tej regulacji z istniejącymi w polskim prawie procesowym zasadami bezpośredniości, prawa do obrony, a także kontradyktoryjności oraz jawności (zob. m.in. wyrok SN z dnia 20 lutego 2002 r., V KKN 586/99, LEX nr 53048 oraz wyrok SA w Katowicach z dnia 18 lutego 2010 r., II Aka 205/09, Prok. i Pr. 2010, nr 10, poz. 19). W świetle obowiązującego orzecznictwa polskiego, a także Europejskiego Trybunału Praw Człowieka uznać należy jednak, iż instytucja świadka anonimowego nie pozostaje w sprzeczności z zasadami rzetelnego procesu karnego, pod warunkiem stosowania tej instytucji z ostrożnością i umiarem.

Status świadka incognito można uzyskać, gdy wystąpi uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osoby dla niego najbliższej (zob. Nadanie statusu świadka anonimowego w postępowaniu przygotowawczym). Natomiast nie jest to instytucja dana świadkowi raz na zawsze i kodeks postępowania karnego przewiduje tryby umożliwiające uchylenie postanowienia o utajnieniu świadka: z własnej inicjatywy świadka (w opracowaniu) oraz omawiane w tym miejscu uchylenie postanowienia z urzędu.

Kodeks postępowania karnego przewiduje sytuacje, w których może nastąpić uchylenie postanowienia o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka. Przesłanki do uchylenia anonimizacji świadka wskazane są w art. 184 § 8 k.p.k. enumeratywnie i są to:

– w czasie wydania postanowienia o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka nie istniała uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osoby dla niego najbliższej;

– świadek złożył świadomie fałszywe zeznania;

– nastąpiło ujawnienie tożsamości świadka.

W przypadku, gdy w postępowaniu przygotowawczym zaistnieją przesłanki uchylenia postanowienia o utajnieniu tożsamości świadka decyzję w tym zakresie może podjąć wyłącznie prokurator.

Zwraca uwagę, że działanie prokuratora nie jest inicjowane jakimkolwiek wnioskiem. Samemu świadkowi przysługuje również prawo do wnoszenia o uchylenie statusu świadka anonimowego wobec niego, regulowane jest to jednak odmienną procedurą wynikającą z art. 184 § 7 k.p.k. (w opracowaniu). Natomiast ani oskarżony, ani jego obrońca w żadnym wypadku nie posiadają uprawnienia do złożenia wniosku o uchylenie anonimizacji świadka (zob. postanowienie SA w Krakowie z dnia 9 czerwca 2005 r., II AKz 207/05, KZS 2005, z. 6, poz. 44).

W przypadku, gdy przesłanki zostały spełnione, prokurator może wydać postanowienie o uchyleniu postanowienia o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka. Warto podkreślić, że działanie prokuratora nie ma charakteru obligatoryjnego, albowiem kodeks posługuje się zwrotem „może uchylić”, co oznacza, że nawet gdy przesłanki zostaną spełnione decyzja w zakresie uchylenia postanowienia pozostaje w zakresie władzy dyskrecjonalnej prokuratora.