Kremens Karolina, Uchylenie statusu świadka anonimowego na wniosek w postępowaniu sądowym

Uchylenie statusu świadka anonimowego na wniosek w postępowaniu sądowym

Instytucja świadka anonimowego (świadka incognito) pojawiła się w polskim prawie procesowym w związku z nowelizacją kodeksu postępowania karnego z 1969 r. (ustawa z dnia 6 lipca 1995 r., Dz. U. z 1995 r. Nr 89, poz. 444) i do czasu obowiązywania ówczesnego kodeksu uregulowana została w art. 164a. Została w całości inkorporowana do nowego kodeksu postępowania karnego z 1997 r. i z pewnymi zmianami (m.in. ustawa z dnia 10 stycznia 2003 r., Dz. U. 2003 r. Nr 17, poz. 155) funkcjonuje w nim do dnia dzisiejszego.

Wprowadzenie instytucji świadka incognito spotkało się z zastrzeżeniami i stanowiło źródło kontrowersji co do możliwości połączenia istnienia tej regulacji z istniejącymi w polskim prawie procesowym zasadami bezpośredniości, prawa do obrony, a także kontradyktoryjności oraz jawności (zob. m.in. wyrok SN z dnia 20 lutego 2002 r., V KKN 586/99, LEX nr 53048 oraz wyrok SA w Katowicach z dnia 18 lutego 2010 r., II Aka 205/09, Prok. i Pr. 2010, nr 10, poz. 19). W świetle obowiązującego orzecznictwa polskiego, a także Europejskiego Trybunału Praw Człowieka uznać należy jednak, iż instytucja świadka anonimowego nie pozostaje w sprzeczności z zasadami rzetelnego procesu karnego, pod warunkiem stosowania tej instytucji z ostrożnością i umiarem.

Status świadka incognito można uzyskać, gdy wystąpi uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osoby dla niego najbliższej (zob. Nadanie statusu świadka anonimowego w postępowaniu sądowym). Natomiast nie jest to instytucja dana świadkowi raz na zawsze i kodeks postępowania karnego przewiduje tryby umożliwiające uchylenie postanowienia o utajnieniu świadka: omawiane w tym miejscu uchylenie postanowienia z własnej inicjatywy świadka oraz uchylenie postanowienia z urzędu - zobacz Uchylenie statusu świadka anonimowego z urzędu w postępowaniu sądowym.

Nadanie statusu świadka anonimowego określonej osobie w toku postępowania karnego nie oznacza, iż status ten nie może ulegać zmianom. Kodeks postępowania karnego - obok możliwości uchylenia statusu świadka anonimowego z urzędu na podstawie przesłanek wskazanych w art. 184 § 8 k.p.k., przewiduje również możliwość uchylenia postanowienia o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka na jego wniosek.

Jeżeli świadek anonimowy nie czuje już zagrożeń stojących u podstaw jego utajnienia (uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osoby dla niego najbliższej - zob. art. 184 § 1 k.p.k.) może złożyć wniosek o uchylenie postanowienia o jego utajnieniu.

Wniosek złożyć może wyłącznie świadek, którego tożsamość została zachowana w tajemnicy. Natomiast ani oskarżony, ani jego obrońca w żadnym wypadku nie posiadają uprawnienia do złożenia takiego wniosku (zob. postanowienie SA w Krakowie z dnia 9 czerwca 2005 r., II Akz 207/05, KZS 2005, z. 6, poz. 44).

Wniosek o uchylenie postanowienia o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka może zostać złożony w dowolnej formie (pisemnie oraz ustnie do protokołu w toku przesłuchania w charakterze świadka).

Podkreślić należy, iż wniosek taki może zostać złożony aż do momentu zamknięcia przewodu sądowego przed sądem pierwszej instancji. Jeżeli ma on być rozpatrzony w toku postępowania przygotowawczego, powinien być złożony odpowiednio wcześnie, tak aby prokurator mógł rozpoznać go w postępowaniu przygotowawczym (zob. Uchylenie statusu świadka anonimowego na wniosek w postępowaniu przygotowawczym). Terminem granicznym będzie tu jak się wydaje moment złożenia aktu oskarżenia do sądu w danej sprawie. To oznacza jednocześnie, że jeżeli prokurator już po złożeniu aktu oskarżenia otrzyma wniosek od świadka - będzie zmuszony przesłać go do sądu celem rozpoznania przez sąd, który wówczas rozważy wniosek. Termin wskazany w art. 184 § 5 k.p.k. ma jak się wydaje charakter prekluzyjny (nieprzekraczalny, nieprzywracany). Natomiast przyjąć należy, iż gdyby wyrok został uchylony, a postępowanie zostało przeprowadzone powtórnie w I instancji jako ponownie rozpoznawane, możliwym jest, by świadek również wówczas wnosił o uchylenie jego utajnienia. Ustawa bowiem nie wymaga, aby była to pierwsza rozprawa w danej sprawie.