Stefański Ryszard A., Uchylenie lub zmiana środka zapobiegawczego na wniosek oskarżonego

Uchylenie lub zmiana środka zapobiegawczego na wniosek oskarżonego

Oskarżony może złożyć w każdym czasie wniosek o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego. To uprawnienie oskarżonego stanowi pewne zabezpieczenie przed bezzasadnym stosowaniem tego środka. Jak słusznie podkreślił Sąd Najwyższy „wnioskiem o zmianę środka zapobiegawczego jest nie tylko wniosek zawierający żądanie zastosowania w miejsce trwającego środka zapobiegawczego innego środka, ale także żądanie zmiany warunków określonych w postanowieniu o zastosowaniu tego środka, czyli jego zakresu” (postanowienie SN z dnia 30 września 1998 r., I KZP 12/98, OSNKW 1998, nr 9–10, poz. 46).

Uprawnionym do złożenia wniosku jest wyłącznie oskarżony lub podejrzany (art. 254 §1 k.p.k.) i jego obrońca (art. 86 § 1 k.p.k.). Uprawnienie takie nie przysługuje najbliższym oskarżonego. Wnioski tych osób nie są wnioskami w rozumieniu art. 254 § 1 k.p.k. i nie wywołują określonych w nim skutków. Mogą być jedynie sygnałem do rozważenia kwestii uchylenia lub zmiany tymczasowego aresztowania z urzędu (art. 253 § 1 k.p.k.). Jeżeli oskarżony jest nie ukończył 18 lat lub ubezwłasnowolniony, wniosek może złożyć jego przedstawiciel ustawowy lub osoba, pod której pieczą oskarżony pozostaje (art. 76 k.p.k.). Chodzi o ubezwłasnowolnienie całkowite bądź częściowe; istotne jest wydanie orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu, a nie jego podstawa. W pełni więc należy podzielić pogląd Sądu Najwyższego, że „matka oskarżonego (podejrzanego) jest osobą uprawnioną do złożenia wniosku o uchylenie tymczasowego aresztowania syna tylko wówczas, gdy zachodzą warunki określone w art. 67 [obecnie art. 76] k.p.k.” (uchwała SN z dnia 29 grudnia 1976 r., VII KZP 26/76, OSNKW 1977, nr 12, poz. 5, z aprobującą glosą W. Daszkiewicza, PiP 1978, nr 2, s. 175). Matka mogłaby skutecznie złożyć taki wniosek tylko wówczas, gdyby była ustanowiona przez sąd opiekunem lub kuratorem oskarżonego. Nie ma takich uprawnień, gdy działa w charakterze doradcy tymczasowego ustanowionego w toku postępowania o ubezwłasnowolnienie (art. 548 § 1 k.p.c.), art. 76 k.p.k. bowiem wymaga, aby oskarżony był już ubezwłasnowolniony. W razie złożenia wniosku przez osobę nieuprawnioną nie wydaje się postanowienia, a jedynie trzeba taki wniosek traktować jako sygnał do ewentualnego podjęcia stosownej decyzji z urzędu.

Wniosek nie jest zażaleniem i dlatego nie powinien zawierać zarzutów w stosunku do wydanego postanowienia o zastosowaniu środka zapobiegawczego, a jedynie wskazywać okoliczności uzasadniające uchylenie lub zmianę zastosowanego środka.

We wniosku można wnosić o uchylenie lub zmianę każdego środka zapobiegawczego, a nie tylko tymczasowego aresztowania.

Wniosek składa się w postępowaniu przygotowawczym do prokuratora, a w postępowaniu jurysdykcyjnym do sądu. „Kompetencja organów procesowych do rozstrzygania wniosków określonych w art. 254 § 1 k.p.k. powiązana jest z właściwością tych organów do prowadzenia postępowania karnego w jego głównym przedmiocie, w poszczególnych jego stadiach” (postanowienie SN z dnia 14 maja 2004 r., IV KO 15/04, OSNKW 2004, nr 6, poz. 65, z glosą aprobującą W. Grzeszczyka, OSP 2005, nr 1, s. 32–33).

Zob. szerzej Badanie wymogów formalnych pisma procesowego