Kidyba Andrzej, Transgraniczne przekształcenie spółki w spółkę zagraniczną a ochrona pracowników i wierzycieli

Transgraniczne przekształcenie spółki w spółkę zagraniczną a ochrona pracowników i wierzycieli

Celem opracowania jest wskazanie w procesie transgranicznego przekształcenia spółki na przykładzie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w spółkę zagraniczną ochrony, jaką ustawodawca objął pracowników i wierzycieli. Zapewnienie ochrony dla pracowników i wierzycieli zostało ukazane na tle poszczególnych czynności, które muszą być obligatoryjnie przeprowadzone w procesie transgranicznego przekształcenia. Ochrona pracowników i wierzycieli w procesie transgranicznego przekształcenia przejawia się w następujących instytucjach prawnych, do których należą: 1) uwagi pracowników i wierzycieli dotyczące transgranicznego planu przekształcenia, 2) stanowisko pracowników wobec sprawozdania zarządu wyjaśniającego podstawy prawne i uzasadniającego ekonomiczne aspekty transgranicznego przekształcenia, a także 3) prawo pracowników do informacji, jak również 4) ochrona wierzycieli.

Warto wskazać, że procedura transgranicznego przekształcenia obejmuje czynności w postaci sporządzenia planu przekształcenia wraz z załącznikami i poddanie go badaniu przez biegłego rewidenta oraz przygotowanie sprawozdania dla wspólników i pracowników, a także zawiadomienie wspólników i pracowników przez zarząd o planowanym przekształceniu. Także w procedurze uwzględniono czynność, w postaci zgłoszenia dokumentów do sądu rejestrowego oraz prawo wspólników i pracowników do przeglądania dokumentów. Jednocześnie omówiono uchwałę o przekształceniu oraz jej elementy składowe, a także konieczność uzyskania przez spółkę przekształcaną zaświadczenia o zgodności dokonanych czynności z polskim prawem krajowym. Zwrócono również uwagę na czynność zamykającą procedurę transgranicznego przekształcenia polegającą na zgłoszeniu jej do zagranicznego sądu rejestrowego.

Przekształcenie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w spółkę zagraniczną zostało uregulowane w Kodeksie spółek handlowych poprzez dodanie nowego rozdziału 4¹ „Transgraniczne przekształcenie spółek kapitałowych i spółki komandytowo-akcyjnej” oddział 1 „Transgraniczne przekształcenie spółek kapitałowych” (art. 580¹-580¹⁷ k.s.h.) dziale III „Przekształcenia spółek”, tytule IV „Łączenie, podział i przekształcanie spółek” Zgodnie z art. 580¹ k.s.h. do transgranicznego przekształcenia spółek kapitałowych stosuje się odpowiednio przepisy rozdziału 4, jeżeli przepisy niniejszego rozdziału nie stanowią inaczej. W praktyce gospodarczej oznacza to, że w pierwszej kolejności znajdą zastosowanie przepisy art. 580¹–580¹⁷ k.s.h., a uzupełniająco przepisy rozdziału 4 „Przekształcenie spółki kapitałowej w inną spółkę kapitałową” (art. 577-580 k.s.h.), jak również rozdziału 1 „Przepisy ogólne” (por. art. 577 k.s.h.).

Zgodnie z art. 580⁴ k.s.h. do transgranicznego przekształcenia spółki wymaga się sporządzenia planu przekształcenia spółki wraz z załącznikami (tzw. faza menedżerska (por. art. 580⁴ k.s.h.). Wspólnicy, wierzyciele i przedstawiciele pracowników spółki, a w braku takich przedstawicieli – pracownicy, mogą złożyć spółce uwagi dotyczące planu transgranicznego przekształcenia (por. art. 580⁴ § 2 k.s.h.).

Kolejną czynnością w procesie przekształcenia jest sprawozdanie zarządu spółki przekształcanej dla wspólników i pracowników wyjaśniające podstawy prawne i uzasadniające ekonomiczne aspekty przekształcenia transgranicznego, jak również wyjaśniające skutki tego przekształcenia dla pracowników oraz dla przyszłej działalności spółki. Może być to jedno sprawozdanie lub dwa oddzielne, dla wspólników oraz dla pracowników (por. art. 580⁵ k.s.h.). Przedstawiciele pracowników mogą złożyć opinię do sprawozdania zarządu wyjaśniającego podstawy prawne i uzasadniającego ekonomiczne aspekty transgranicznego przekształcenia (por. art. 580⁵ § 6 i 7 k.s.h.).

Także plan transgranicznego przekształcenia należy poddać badaniu przez biegłego w aspekcie jego poprawności i rzetelności (por. art. 580⁶ k.s.h.). W tym przypadku pomocniczo należy stosować przepisy art. 559 k.s.h.

Następną czynnością w procesie transgranicznego przekształcenia jest obowiązek zawiadomienia wspólników o planowanym zamiarze przekształcenia spółki przez zarząd (por. art. 580⁸ k.s.h.).

Po tym etapie spółka przekształcana składa do sądu rejestrowego dokumenty wymagane przez przepisy prawne do transgranicznego przekształcenia (por. art. 580⁷ k.s.h.). Wspólnicy i pracownicy mają ustawowe prawo do przeglądania tych dokumentów (por. art. 580⁹ k.s.h.). Po uzyskaniu pełnych informacji podejmowana jest uchwała o przekształceniu (por. art. 580¹⁰ k.s.h.).

Wprowadzona instytucja prawna odkupu zapewnia szczególną ochronę dla wspólników (por. art. 580¹¹ k.s.h.).

Jednocześnie należy powołać członków organów spółki przekształconej (por. art. 556 pkt 3 k.s.h.).

Zarząd spółki przekształcanej składa do sądu rejestrowego wniosek o wydanie zaświadczenia o zgodności z prawem polskim transgranicznego przekształcenia (por. art. 580¹³ k.s.h.).

Złożony proces transgranicznego przekształcenia spółki zamyka obowiązek zgłoszenia spółki przekształconej do sądu rejestrowego przez jej zarząd (por. art. 580¹⁴ k.s.h.).

Ustawodawca zapewnia również w procesie transgranicznego przekształcenia ochronę wierzycieli wskazaną w art. 580¹² k.s.h.

Ustawa z 16.08.2023 r. wprowadziła zmiany do Kodeksu spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1705; dalej nowelizacja k.s.h.), które weszły w życie 15.09.2023 r. Od tego dnia w polskim systemie prawa handlowego obowiązuje nowa konstrukcja prawna, w postaci transgranicznego przekształcenia. Warto zauważyć, że wprowadzona nowelizacja k.s.h. istotnie wpłynie na procesy przekształceniowe zarówno w Polsce, jak i zagranicą.

Istotą transgranicznego przekształcenia jest możliwość przeniesienia siedziby polskiej spółki do innego kraju Unii Europejskiej z jednoczesną zmianą jej formy prawnej (tj. na inny typ) dopuszczoną przez obcego prawodawcę w porządku prawnym jej nowej siedziby (tj. nowej siedziby spółki), bez obowiązku przeprowadzania postępowania likwidacyjnego polskiej spółki (tj. spółki przekształcanej). Nowe formy prawne zostały wymienione w załączniku nr II do dyrektywy 2017/1132. Co więcej, transgranicznie przekształcona polska spółka będzie mogła w zasadzie zachować dotychczasowe prawa i obowiązki, w innym państwie Unii Europejskiej i w innej (zagranicznej) formie prawnej.

Wdrożone do polskiego systemu prawnego regulacje dotyczące transgranicznego przekształcenia spółek kapitałowych i spółki komandytowo-akcyjnej stanowią realizację kolejnego etapu implementacji, tzw. pakietu prawa spółek, tj. dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2019/1151 z 20.06.2019 r. zmieniającą dyrektywę (UE) 2017/1132 w odniesieniu do stosowania narzędzi i procesów cyfrowych w prawie spółek (Dz.Urz. UE L 186, s. 80) oraz dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2019/2121 z 27.11.2019 r. zmieniającą dyrektywę (UE) 2017/1132 w odniesieniu do transgranicznego przekształcania, łączenia i podziału spółek (Dz.Urz. UE L 321, s. 1, ze zm.) Nadrzędnym celem norm europejskich jest scalenie jednolitego rynku unijnego.

Warto zaznaczyć, że procesowi przekształcenia nie może podlegać spółka, która jest w likwidacji, jak również taka, która rozpoczęła podział majątku, a także spółka w upadłości (art. 551 § 4 w zw. z art. 580¹ i 577 k.s.h.).

Jednocześnie, w myśl art. 580³ k.s.h., w przekształceniu transgranicznym nie może uczestniczyć spółka, której celem jest zbiorowe inwestowanie kapitału pozyskanego w drodze emisji publicznej, działająca na zasadzie dywersyfikacji ryzyka oraz której jednostki uczestnictwa są na żądanie ich posiadaczy odkupywane lub umarzane bezpośrednio lub pośrednio z aktywów tej spółki. W przypadku działań podjętych przez taką spółkę w celu zapewnienia, aby giełdowa wartość jednostek uczestnictwa nie różniła się w znaczny sposób od wartości netto aktywów, uważa się je za równoznaczne z takim odkupieniem lub umorzeniem jednostek.

Należy zauważyć, że do transgranicznego przekształcenia spółek będą miały zastosowanie narzędzia prawne obowiązujące w ustawie o Krajowym Rejestrze Sądowym, których nadrzędnym celem jest przeciwdziałanie procederowi, tzw. kradzieży spółek. Jest to czynność polegająca na zmianie wpisów w Krajowym Rejestrze Sądowym na podstawie sfałszowanych dokumentów składanych przez podmioty nieuprawnione. W rezultacie, podstępem są wprowadzane wpisy w rubrykach KRS dotyczące zmiany sposobu reprezentacji podmiotu. Tym samym, oszuści przejmują reprezentację podmiotu – spółki bez jakiejkolwiek wiedzy i decyzji wspólników lub członków zarządu. Funkcjonująca konstrukcja prawna ma zwiększyć bezpieczeństwo obrotu prawno-gospodarczego.

Instrumentem do osiągnięcia tego celu jest newsletter KRS rozsyłany emailem automatycznie, za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. Ma on sygnalizować takie zdarzenia prawne jak: dokonanie wpisu w KRS czy też zarejestrowanie sprawy dotyczącej określonego podmiotu (por. art. 10a k.r.s.). Za pośrednictwem newslettera KRS przesyłane będą jedynie podstawowe informacje, dostępne publicznie w aktach rejestrowych i w KRS.

Informacje przesyłane będą każdemu, kto za pośrednictwem systemu teleinformatycznego wskaże numer KRS podmiotu, którego informacje te mają dotyczyć. W celu otrzymywania informacji należy wskazać za pośrednictwem systemu teleinformatycznego numer KRS podmiotu, którego mają dotyczyć przesyłane informacje. To z kolei łączy się ze skorzystaniem z konta, o którym stanowi art. 53d ustawy z 27.07.2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z 2023 r. poz. 217 ze zm.) - dalej jako p.u.s.p. Informacje przesyłane będą przez okres wskazany, nie dłużej niż przez rok, albo do chwili rezygnacji z otrzymywania tych informacji. Dopuszczalne będzie przedłużanie tego okresu, każdorazowo na czas nie dłuższy niż rok (por. art. 10a k.r.s.).

Każdy będzie mógł otrzymywać jednocześnie informacje dotyczące nie więcej niż pięćdziesięciu podmiotów. W takiej sytuacji przedsiębiorca w natychmiastowy sposób uzyska dostęp do informacji w zakresie zmian rejestrowych dokonywanych w spółce. W wypadku próby dokonania „kradzieży spółki” newsletter KRS umożliwi przedsiębiorcy-spółce szybką reakcję i udaremnienie oszustwa z pomocą organów ścigania. Dzięki temu, w przypadku posłużenia się sfałszowanymi dokumentami, osoby uprawnione będą mogły wziąć udział w toczącym się postępowaniu, zaskarżyć orzeczenie o wpisie, a także powiadomić organy ścigania o usiłowaniu tzw. kradzieży spółki.

Instytucja newslettera KRS stanowi wygodny mechanizm zapobiegania przestępstwom gospodarczym. Należy zaznaczyć, że nowe przepisy prawne nie zwalniają uczestników obrotu gospodarczego z obowiązku zapoznawania się z treścią Krajowego Rejestru Sądowego oraz aktami rejestrowymi.

Należy podkreślić, że obowiązująca nowelizacja Kodeks spółek handlowych wymusiła także zmiany w innych ustawach, w tym w szczególności w ustawie z 29.08.1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2022 r. poz. 2651; zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 1705) oraz w ustawie z 26.07.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 2647; zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 1787), jak również w ustawie z 15.02.1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz.U. z 2022 r. poz. 2587; zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 1787) - dalej: ustawa o CIT, a także w ustawie z 20.08.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz.U. z 2023 r. poz. 685; zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 1705).

Z dniem wejścia w życie zmian w Kodeksie spółek handlowych (tj. z dniem 15.09.2023 r.) zaczęła również obowiązywać ustawa z 26.05.2023 r. o uczestnictwie pracowników w spółce powstałej w wyniku transgranicznego przekształcenia, połączenia lub podziału spółek (Dz.U. poz. 1784). Celem nadrzędnym tej ustawy jest zapewnienie przez ustawodawcę pracownikom ochrony prawnej za pośrednictwem takich instytucji prawnych, które mają bezpośredni wpływ na proces przekształcenia i gwarantują ochronę interesów pracowników w prowadzonych transformacjach w spółkach handlowych.

Przed nowelizacją przepisów Kodeksu spółek handlowych (tj. przed wprowadzeniem transgranicznego przekształcenia) w przypadku gdy polska spółka podjęła decyzję o przeniesieniu swojej siedziby za granicę, to łączyło się to w praktyce gospodarczej z utworzeniem nowej spółki za granicą i przeniesienia tam swojej działalności w trybie wniesienia przedsiębiorstwa. Równocześnie w polskiej spółce obligatoryjnie było przeprowadzenie postępowania likwidacyjnego. Oznaczało to mnożenie podmiotów prawnych i prowadzenie skomplikowanych oraz złożonych procedur prawnych przy uczestnictwie wyspecjalizowanych doradców prawnych, podatkowych, audytowych oraz biegłych rewidentów co łączyło się z wydatkami za ich obsługę i udział, jak również z obligatoryjnymi daninami podatkowymi.

W praktyce gospodarczej może się tak zdarzyć, że przed dniem przekształcenia albo po dniu przekształcenia w związku z rozpoczętą licytacją spółka podejmie decyzję o zakupie nieruchomości w ramach postępowania egzekucyjnego. Udział w tym procesie jest korzystny dla spółki w aspekcie ekonomicznym, gdyż może ona nabyć nieruchomość w korzystnej cenie, tj. niższej od wartości występującej na rynku nieruchomości. Jednocześnie zakupiona w tym trybie nieruchomość będzie stanowiła dodatkowy składnik majątku spółki przekształcanej albo spółki przekształconej.

Należy zaznaczyć, że uczestnictwo w licytacji elektronicznej nieruchomości łączy się z obowiązkiem utworzenia indywidualnego konta w systemie teleinformatycznym na stronie internetowej Krajowej Rady Komorniczej (por. art. 986⁴ § 2 k.p.c.).

Udział spółki w tym postępowaniu – licytacji (tzw. przetarg), jest możliwy tylko wtedy, gdy założy ona konto na portalu przygotowanym i udostępnionym przez Krajową Radę Komorniczą (por. art. 986⁴ § 1-2 k.p.c.). W związku z aktualną sytuacją epidemiczną i sanitarną szczególnego znaczenia zyskuje możliwość nabycia nieruchomości w ramach sprzedaży zajętych nieruchomości w drodze licytacji elektronicznej.

Instrumenty prawne, za pośrednictwem których wspólnicy realizują swoją ochroną prawną w złożonym procesie transgranicznego przekształcenia obejmują: 1) uwagi wspólników dotyczące transgranicznego planu przekształcenia, 2) stanowisko wspólników wobec sprawozdania zarządu wyjaśniającego podstawy prawne i uzasadniającego ekonomiczne aspekty transgranicznego przekształcenia, 3) podwójne zawiadomienie wspólników przez zarząd o planowanym zamiarze transgranicznego przekształcenia, a także 4) prawo wspólników do informacji, jak również 5) prawo wspólników do przeglądania dokumentów w sądzie oraz 6) prawo odkupu.

Jak już wyżej wspomniano, ochrona wspólników została szczegółowo omówiona na tle transgranicznego przekształcenia spółki z o.o. w spółkę zagraniczną.