Musiał Krzysztof J., Szacowanie podstawy opodatkowania

Szacowanie podstawy opodatkowania

Procedura dotyczy zasad szacowania podstawy opodatkowania.

W sytuacji gdy w stosunku do podatnika zaistniała nieskonkretyzowana powinność przymusowego świadczenia pieniężnego w związku z wejściem przez niego w zakres opodatkowania (obowiązek podatkowy), a podatnik nie wywiązał się ze swego obowiązku, wówczas organ może dokonać szacowania podstawy opodatkowania, będącej punktem wyjścia do wymiaru podatku, w trybie art. 23 ustawy z 29.08.1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2023 r. poz. 2383 ze zm.) - dalej o.p. Jednakże instytucja szacowania podstawy opodatkowania nie jest podstawowym narzędziem pozwalającym określić wysokość zobowiązania ciążącego na podatniku, stosowana jest bowiem jedynie wówczas, gdy nie ma danych umożliwiających przeprowadzenie postępowania na zasadach ogólnych, postępowania zmierzającego do określenia podstawy opodatkowania.

Za H. Dzwonkowskim wypada zauważyć, iż „szacunek to odstępstwo od materialnoprawnego wzorca stosunku prawnego określonego szczegółowo w przepisach o danym podatku. W drodze szacowania ustala się dane przybliżone do tych, jakie można by ustalić według wzorca podstawowego. Należy w tym trybie dążyć do ustalenia podstawy opodatkowania jak najbardziej zbliżonej do rzeczywistej. Jest to zatem instytucja materialno-proceduralna w tym znaczeniu, że proceduralna szacunkowa metoda wymiaru jest skorelowana z materialnoprawnym szacunkowym wzorcem podstawy opodatkowania. Ten materialnoprawny wzorzec ma charakter ogólny i formalny. Ogólny w tym znaczeniu, że ma on zastosowanie do wszystkich tak ustalanych podstaw opodatkowania i w tym sensie jest elementem pewnej metody wymiaru. Konkretne ustalenia są jednak oczywiście zindywidualizowane, choć tylko przybliżone, a przez to wzorzec ten ma charakter formalny. Do szacowania służy zespół procedur i metod szacowania, które umożliwiają ujawnienie zobowiązania, w przypadku gdy brak standardowych dowodów nie pozwala przeprowadzić postępowania na zasadach ogólnych” (H. Dzwonkowski (red.), Ordynacja podatkowa. Komentarz 2011, s. 318).

Zgodnie z postanowieniami art. 23 § 1 o.p., organ podatkowy określa podstawę opodatkowania w drodze oszacowania, jeżeli:

1) brak jest ksiąg podatkowych lub innych danych niezbędnych do jej określenia, lub

2) dane wynikające z ksiąg podatkowych nie pozwalają na określenie podstawy opodatkowania, lub

3) podatnik naruszył warunki uprawniające do korzystania ze zryczałtowanej formy opodatkowania.

Warto zauważyć, iż ustawodawca postanowieniami art. 23 § 2 o.p. przewidział możliwość odstąpienia przez organ podatkowy od szacowania podstawy opodatkowania, mimo wystąpienia przesłanek z art. 23 § 1 o.p., oraz postanowieniami art. 23 § 3 o.p. wskazał metody szacunku, a postanowieniami art. 23 § 5 o.p. wskazał na założony rezultat szacunku, do którego powinien zmierzać organ szacujący.