Stefański Ryszard A., Stosowanie tymczasowego aresztowania w postępowaniu sądowym

Stosowanie tymczasowego aresztowania w postępowaniu sądowym

Tymczasowe aresztowanie może być stosowane w postępowaniu przygotowawczym i jurysdykcyjnym; w tym ostatnim zarówno w postępowaniu przed sądem I, jak i II instancji. Możliwe jest też jego stosowanie w postępowaniu kasacyjnym oraz wznowieniowym. Środek zapobiegawczy może być zastosowany przez Sąd Najwyższy w razie wniesienia kasacji na niekorzyść oskarżonego, z wyjątkiem wypadku, gdy oskarżony został uniewinniony (art. 533 k.p.k.) oraz w wypadku uchylenia wyroku w wyniku uwzględnienia kasacji (art. 538 § 2 k.p.k.). Możliwość taka istnieje także w postępowaniu wznowieniowym w wypadku uchylenia wyroku i przekazania sprawy właściwemu sądowi do ponownego rozpoznania (art. 545 § 1 w zw. z art. 538 § 2 k.p.k.). Właściwość organu do stosowania tego środka pozostaje w ścisłej zależności od etapu postępowania, na którym ma to nastąpić.

Tymczasowe aresztowanie w postępowaniu sądowym stosuje z urzędu sąd, przed którym toczy się sprawa. Decyzja o zastosowaniu tymczasowego aresztowania może być podjęta na każdym etapie postępowania. Nie jest wymagany żaden wniosek. Oskarżyciel publiczny lub posiłkowy może jednak złożyć taki wniosek (art. 9 § 2 k.p.k.).

Jeśli chodzi o stosowanie aresztowania tymczasowego w postępowaniu sądowym, to ustawa nie odwołuje się do sądu właściwego do rozpoznania sprawy, ale operuje pojęciem zawisłości sprawy przed sądem. Nie ma więc znaczenia podstawa, na jakiej dana sprawa znalazła się przed określonym sądem; właściwość miejscowa sądu rozpoznającego konkretną sprawę może wynikać z miejsca popełnienia przestępstwa (art. 31 § 1 k.p.k.), zasady pierwszeństwa (art. 31 § 3 k.p.k.), miejsca ujawnienia przestępstwa (art. 32 § 1 pkt 1 k.p.k.), miejsca ujęcia oskarżonego (art. 32 § 1 pkt 2), stałego miejsca zamieszkania lub czasowego pobytu oskarżonego (art. 32 § 1 pkt 3 k.p.k.), łączności spraw (art. 33 i 34 k.p.k.) i delegacji (art. 37 k.p.k. i art. 11a prz. wpr. k.p.k.).

W postępowaniu rozpoznawczym o tym, jakiego rzędu jest to sąd, rozstrzyga rodzaj przestępstwa zarzuconego oskarżonemu (ratione materiae); decyduje on o właściwości rzeczowej sądu (art. 24 § 1 i art. 25 § 1 k.p.k.). Jest to więc sąd rejonowy lub sąd okręgowy, gdyż tylko te sądy są powołane do orzekania w I instancji.

W postępowaniu odwoławczym jest to sąd okręgowy lub apelacyjny w zależności od tego, przed jakim sądem toczyło się postępowanie pierwszoinstancyjne; gdy w I instancji orzekał sąd rejonowy, w postępowaniu odwoławczym jest właściwy sąd okręgowy (art. 25 § 2) k.p.k., a gdy sądem orzekającym w I instancji był sąd okręgowy - sąd apelacyjny (art. 26 k.p.k.).

W postępowaniu kasacyjnym uprawnienie do stosowania tymczasowego aresztowania przysługuje Sądowi Najwyższemu w wypadku, gdy kasację wniesiono na niekorzyść oskarżonego, z wyjątkiem sytuacji gdy oskarżony został uniewinniony (art. 533 k.p.k.) lub w wyniku uwzględnienia kasacji uchylono wyrok i przekazano sprawę do ponownego rozpoznania (art. 538 § 2 k.p.k.). Nie jest możliwe stosowanie tego środka w tzw. stadium okołokasacyjnym. Uprawnienia tego nie ma sąd odwoławczy, do którego strona wnosi kasację. W art. 533 k.p.k. kompetencję w tym zakresie przyznano wyłącznie sądowi kasacyjnemu.

W postępowaniu wznowieniowym możliwe jest zastosowanie tymczasowego aresztowania w wypadku uchylenia wyroku i przekazania sprawy właściwemu sądowi do ponownego rozpoznania (art. 545 § 1 w zw. z art. 538 § 2 k.p.k.). Decyzję w tym przedmiocie podejmuje sąd orzekający w kwestii wznowienia. Jest nim sąd okręgowy w wypadku, gdy w grę wchodzi wznowienie postępowania zakończonego orzeczeniem sądu rejonowego, sąd apelacyjny - jeżeli przedmiotem jest wznowienie postępowania zakończonego orzeczeniem sądu okręgowego, oraz Sąd Najwyższy, jeśli chodzi o wznowienie postępowania zakończonego orzeczeniem sądu apelacyjnego lub Sądu Najwyższego (art. 544 § 1 i 2 k.p.k.).

O terminie posiedzenia zawiadamia się prokuratora, zawiadomienie obrońcy nie jest obowiązkowe, chyba że oskarżony o to wnosił, a nie utrudni to przeprowadzenia czynności. (art. 249 § 3 k.p.k.).