Przybysz Piotr, Stosowanie przymusu bezpośredniego w uproszczonym trybie w celu wykonania obowiązku wynikającego z przepisu prawa

Stosowanie przymusu bezpośredniego w uproszczonym trybie w celu wykonania obowiązku wynikającego z przepisu prawa

Ustawa dopuszcza stosowanie przymusu bezpośredniego w uproszczonym trybie, jeżeli obowiązek wynika z przepisu prawa, a przy tym zwłoka w wykonaniu obowiązku może zagrozić zdrowiu lub życiu albo spowodować niemożność lub znaczne utrudnienie w dochodzeniu wykonania przez zobowiązanego obowiązku. Tryb ten może być stosowany również w innych przypadkach określonych w odrębnych przepisach (art. 150 § 3 u.p.e.a.).

Przymus bezpośredni jest często utożsamiany z użyciem siły fizycznej. Takie podejście do istoty przymusu bezpośredniego nie jest właściwe, bowiem przymus bezpośredni może polegać zarówno na oddziaływaniu na konkretną osobę przy zastosowaniu bezpośrednio skutecznych środków, jak i na groźbie ich zastosowania. Należy pamiętać, że bardzo ogólne określenie środków, które mogą kryć się pod pojęciem przymusu bezpośredniego, nie oznacza całkowicie swobodnego stosowania wszelkich środków wobec osoby przymuszanej. Na przeszkodzie temu stoją przede wszystkim: nakaz poszanowania godności ludzkiej, zakaz poniżającego lub nieludzkiego traktowania oraz zakaz tortur. Należy także brać pod uwagę zasadę proporcjonalności.

Ogólny sposób określenia istoty przymusu bezpośredniego sprawia, że jest to wyjątkowo elastyczny i efektywny środek wywierania presji na zobowiązanego. Potrzeba natychmiastowej ochrony szczególnie istotnych wartości oznacza, że przymus bezpośredni zastosowany w trybie określonym w art. 150 § 3 u.p.e.a. powinien w każdym przypadku doprowadzić do wykonania egzekwowanego obowiązku. Przymus bezpośredni jest wówczas jedynym stosowanym środkiem egzekucyjnym.

Przesłanką zastosowania przymusu bezpośredniego w uproszczonym trybie przewidzianym w art. 150 § 3 u.p.e.a. jest stwierdzenie, że zwłoka w wykonaniu obowiązku może zagrozić zdrowiu lub życiu albo spowodować niemożność lub znaczne utrudnienie w dochodzeniu wykonania przez zobowiązanego obowiązku. Zwłoka w tego rodzaju sytuacjach ma wynikać z konieczności dokonania czynności, które są obligatoryjne w przypadku stosowania przymusu egzekucyjnego na zasadach ogólnych. Tryb przewidziany w art. 150 § 3 u.p.e.a. należy zatem wykorzystać, jeżeli niezwłoczne zastosowanie przymusu bezpośredniego pozwoli na uniknięcie zagrożeń wskazanych w tym przepisie.

Tryb unormowany w art. 150 § 3 u.p.e.a. może być zastosowany w przypadku obowiązków wynikających z przepisu prawa. W orzecznictwie wskazano, że przyjąć należy, że ustawodawca w art. 150 § 3 u.p.e.a. dopuścił możliwość egzekwowania obowiązków wynikających z przepisów prawa wprost, jak również obowiązków wynikających z decyzji, gdy czynnikiem istotnym jest szybkość działania organu (wyrok NSA z 28 listopada 2019 r., II OSK 146/18, LEX nr 2778272).

Przepisy szczególne mogą przewidywać inne przesłanki oraz wskazywać sytuacje szczególne, w których jest dopuszczalne zastosowanie przymusu bezpośredniego w trybie uproszczonym unormowanym w art. 150 § 3 u.p.e.a. Przykładem takiego przepisu odrębnego jest art. 150 § 4 u.p.e.a., dotyczący stosowania przymusu bezpośredniego przez organy celne przy sprawowaniu kontroli celnej.