Stefański Ryszard A., Stosowanie poręczenia osobistego

Stosowanie poręczenia osobistego

Istotą poręczenia osobistego jest przyjęcie od osoby zapewnienia, że ręczy za oskarżonego, iż stawi się na każde wezwanie i nie będzie w sposób bezprawny utrudniał postępowania karnego. Bezprawnym utrudnianiem postępowania są wszelkie formy uniemożliwiania lub zakłócania prawidłowego biegu postępowania karnego. Takim utrudnianiem jest nakłanianie świadków do fałszywych zeznań lub oskarżonych do fałszywych wyjaśnień. Zachowania takie są zaliczone do bezprawnego utrudniania postępowania w art. 258 § 1 pkt 2 k.p.k. Pojęcie to obejmuje m.in. niszczenie dowodów rzeczowych lub tworzenie fałszywych tego rodzaju dowodów.

Poręczenia tego nie można sprowadzać do wyrażenia poparcia dla oskarżonego o popełnienie przestępstwa. Polega ono przede wszystkim na przedsiębraniu starań, by oskarżony nie utrudniał w sposób bezprawny postępowania, co wymaga osobistych starań poręczającego, jakie okażą się potrzebne, a ewentualnie zostaną ustalone między poręczającym a oskarżonym (postanowienie SA w Krakowie z dnia 24 marca 1993 r., II AKz 73/93, KZS 1993, z. 3, poz. 24; postanowienie SA w Krakowie z dnia 22 marca 1995 r., II AKz 122/95, KZS 1995, z. 34, poz. 62).

Z wnioskiem o zastosowanie poręczenia może wystąpić verba legis „osoba godna zaufania”. Może być to osoba, która daje gwarancję pomyślnego spełnienia funkcji poręczenia. Ustawa nie określa cech, jakie ma mieć ta osoba, ale ogranicza się do stwierdzenia, że ma być godna zaufania, czyli taka, na której można polegać i której można zawierzyć. Może to być osoba, która daje rękojmię, że będzie oddziaływała na oskarżonego w taki sposób, że stawi się na każde wezwanie i nie będzie w sposób bezprawny utrudniał postępowania karnego. Musi ona posiadać wysoki autorytet nie tylko w oczach oskarżonego, ale również organu procesowego. Do niego bowiem należy ocena, czy ze względu na zajmowaną pozycję społeczną i inne walory jest ona w stanie oddziaływać w pożądanym kierunku na oskarżonego. Organ ten bada, czy osoba ta jest w stanie sprostać przyjętym na siebie obowiązkom. Musi upewnić się, że cieszy się ona u oskarżonego autorytetem oraz wzbudza w nim poszanowanie i skłonność do podporządkowania się jej; może to być krewny oskarżonego, jak i osoba dla niego obca.

Z inicjatywą przyjęcia tego poręczenia powinna wystąpić osoba, która chce poręczyć za oskarżonego. Wniosek taki jest skierowaną do organu procesowego propozycją udzielenia poręczenia. Jest on jednocześnie zobowiązaniem się do wykonywania obowiązków poręczającego oraz następstw zaniedbań. Od sądu lub prokuratora zależy, czy tę propozycję przyjmie. Nie jest wymagana zgoda oskarżonego.

Kodeks postępowania karnego nie określa warunków formalnych takiego wniosku. Może zatem być złożony na piśmie lub ustnie do protokołu (art. 143 § 2 k.p.k.). Skoro nie jest wymagana określona forma, wystarczające jest, by z jego treści wynikało, że osoba taka jest gotowa udzielić poręczenia i przyjąć na siebie płynące stąd obowiązki.

Warunkiem zastosowania poręczenia osoby godnej zaufania, tak samo jak innych środków zapobiegawczych, jest spełnienie przesłanek ogólnych, jak i szczególnych. Ze względu na charakter tego środka nie jest możliwe, by mógł on służyć zapobiegnięciu popełnienia przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa. Wprawdzie z art. 258 k.p.k. wynika, że dotyczy wszystkich środków zapobiegawczych, w tym i poręczenia osobistego, lecz z istoty tego poręczenia wynika, że przesłanki jego stosowania są ograniczone do obawy, że oskarżony nie stawi się na wezwanie lub w inny bezprawny sposób będzie utrudniał postępowanie karne, a więc w grę wchodzi wyłącznie przyczyna wymieniona w art. 258 § 1 pkt 2 in fine k.p.k. Mając na uwadze możliwości zapobiegawcze tkwiące w tym środku, trzeba wykluczyć, by można było go uzasadnić grożącą oskarżonemu karą (art. 258 § 2 k.p.k.) lub obawą popełnienia nowego ciężkiego przestępstwa (art. 258 § 3 k.p.k. Przemawia za tym - co już wykazano przy poręczeniu społecznym - istota tego środka; ma zapewnić stawienie się oskarżonego na każde wezwanie i zapobiec utrudnianiu w inny bezprawny sposób postępowania.