Dauter Bogusław, Sporządzenie i doręczenie uzasadnienia wyroku NSA

Sporządzenie i doręczenie uzasadnienia wyroku NSA

NSA z urzędu uzasadnia wszystkie orzeczenia w terminie 30 dni. Sporządzenie uzasadnienia wyroku z urzędu łączy się z obowiązkiem doręczenia jego odpisu każdej stronie (art. 142 § 1 w zw. z art. 193 p.p.s.a.). Jest to regulacja odmienna od obowiązującej w postępowaniu przed SN, który wprawdzie uzasadnia wszystkie orzeczenia, ale doręcza je tylko tej stronie, która o to wniosła (art. 387 § 3 w zw. z art. 398²¹ k.p.c.).

Obowiązek uzasadniania orzeczeń z urzędu przez NSA ma na celu przede wszystkim upowszechnianie orzecznictwa sądu sprawującego nadzór judykacyjny, aby w ten sposób kształtować właściwą interpretację przepisów prawa i zapewnić jednolitość w jego stosowaniu (zob. J.P.Tarno, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, Warszawa 2010, s. 479).

W przypadku uchylenia przez NSA zaskarżonego orzeczenia (w całości lub w części) i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, sąd, któremu sprawa zastała przekazana, związany jest wykładnią prawa dokonaną w tej sprawie przez NSA (art. 190 p.p.s.a.). Nie można oprzeć skargi kasacyjnej od orzeczenia wydanego po ponownym rozpoznaniu sprawy na podstawach sprzecznych z wykładnią prawa ustaloną w tej sprawie przez NSA (szerzej zobacz: „związanie wykładnią prawa dokonaną w sprawie przez NSA”). Związanie wykładnią wyroku NSA ma więc szeroki zasięg, skoro odnosi się również do stron postępowania. Powyższe oznacza również, że Naczelny Sąd Administracyjny związany jest przy rozpoznawaniu ponownej skargi kasacyjnej własną oceną prawną, wyrażoną w poprzednim orzeczeniu wydanym w sprawie. Zatem niezależnie od tego, jak wypowie się przy ponownym rozpoznawaniu sprawy (w trybie art. 185 § 1 p.p.s.a.) wojewódzki sąd administracyjny w zakresie ustaleń faktycznych sprawy, Naczelny Sąd Administracyjny zobligowany jest, co do zasady - przy rozpoznawaniu kolejnego środka odwoławczego - uwzględnić ocenę prawną zawartą w swoim poprzednim orzeczeniu wydanym w sprawie (por. wyrok NSA z dnia 24 lipca 2012 r., I FSK 1235/11; zob. jednak uchwałę NSA z dnia 30 czerwca 2008 r., I FPS 1/08, ONSAiWSA z 2008 r. nr 5, poz.75).

Ogłoszenie wyroku na posiedzeniu jawnym lub podpisanie sentencji wyroku wydanego na posiedzeniu niejawnym otwiera termin do sporządzenia jego uzasadnienia.

1. Uzasadnienie wyroku NSA sporządza się w terminie trzydziestu dni od dnia ogłoszenia wyroku (wydanego na posiedzeniu jawnym) lub podpisania sentencji wyroku (wydanego na posiedzeniu niejawnym). Jest to termin instrukcyjny, jego przekroczenie nie wywołuje ujemnych skutków procesowych. Termin trzydziestodniowy dotyczy sporządzenia uzasadnienia, a więc jego opracowania przez sędziego sprawozdawcę.

2. Uzasadnienie wyroku sporządza sędzia sprawozdawca. Jeżeli jednak sędzia sprawozdawca zgłosił zdanie odrębne od orzeczenia, albo jeżeli sporządzenie przez niego uzasadnienia stało się niemożliwe z innych względów lub napotyka przeszkody, których czasu trwania nie można przewidzieć, uzasadnienie orzeczenia sporządza przewodniczący posiedzenia lub inny sędzia, który brał udział w wydaniu wyroku (§ 71 reg. NSA). Zastrzec tu jednak należy, że w sytuacji, gdy sędzia sprawozdawca przedstawiający ustne motywy wyroku zmarł przed sporządzeniem pisemnego uzasadnienia, wiążąca się z tą okolicznością zasadnicza różnica pomiędzy ustnymi i pisemnymi motywami wyroku stanowić może podstawę wznowienia postępowania (por. wyrok NSA z dnia 27 stycznia 2011 r., I FSK 1143/10; zob. także W. Piątek, Glosa do ww. wyroku, ZNSA 2011, nr 5, s. 168).

3. Uzasadnienie wyroku NSA uwzględniającego skargę kasacyjną powinno zawierać zwięzłe przedstawienie stanu sprawy, zarzutów podniesionych w skardze kasacyjnej, stanowisk pozostałych stron, podstawę prawną rozstrzygnięcia oraz jej wyjaśnienie.

Obowiązek zwięzłego przedstawienia stanu sprawy obejmuje nie tylko przytoczenie ustaleń dokonanych przez organ administracji publicznej, ale także ocenę sądu pierwszej instancji pod względem ich zgodności z prawem (zob. np. wyrok z dnia 24 marca 2010 r., II GSK 296/10).

Przedstawienie stanu sprawy (podobnie jak i zarzutów skargi, stanowisk pozostałych stron oraz wyjaśnienie podstawy prawnej rozstrzygnięcia) powinno być zwięzłe, co należy rozumieć w ten sposób, że sąd administracyjny powinien się odnieść wyłącznie do kwestii istotnych z punktu widzenia rozstrzygnięcia sprawy, aby nie czynić wywodu nadmiernie rozbudowanym, a przez to niejasnym (zob. wyrok NSA z dnia 30 września 2009 r., II FSK 1742/08). W szczególności uzasadnienie wyroku nie powinno zawierać wykładni przepisów prawa, które nie stanowiły podstawy rozstrzygnięcia w konkretnej sprawie (wyrok NSA z dnia 18 stycznia 2013 r., II FSK 1063/11).

Gdy przed wydaniem wyroku inny skład sądu administracyjnego w prawomocnym wyroku dokonał oceny prawnej stanu faktycznego, zbieżnego ze stanem faktycznym przyjętym w rozpoznawanej sprawie to zgodnie z art. 1, art. 141 § 4 i art. 170 p.p.s.a. sąd obowiązany jest odnieść się do tej oceny, gdyż wynika to z obowiązku przedstawienia przez niego w uzasadnieniu stanu faktycznego spawy i jego oceny prawnej (wyrok NSA z dnia 30 stycznia 2014 r., II FSK 865/12).

„Przedstawienie zarzutów skargi kasacyjnej” to wskazanie w pisemnym uzasadnieniu wyroku NSA każdego z elementów konstrukcyjnych (materialnych) skargi kasacyjnej, ponieważ NSA rozpoznaje sprawę wyłącznie w jej granicach, tzn. nie wychodzi poza podstawy i wnioski tej skargi (poza nieważnością postępowania) oraz poza tę część orzeczenia sądu pierwszej instancji, której strona nie zaskarżyła (zob. B. Dauter, Metodyka pracy sędziego sądu administracyjnego, Warszawa 2012, s. 457).

Wymogu przytoczenia podstawy prawnej wyroku nie spełnia ogólne powołanie się na przepisy danej ustawy bez wskazania konkretnej jednostki redakcyjnej tejże ustawy (por. wyrok NSA z dnia 8 stycznia 2008 r., I OSK 1893/06). Podstawę prawną wyroku stanowią nie tylko przepisy p.p.s.a., ale także unormowania prawa materialnego lub procesowego, których zastosowanie oceniono w wyroku (por. uchwałę NSA z dnia 26 października 2009 r., I OPS 10/09, ONSAiWSA 2010/1/1; a także A. Kabat, w: B. Dauter, B. Gruszczyński, A. Kabat, M. Niezgódka-Medek, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, Warszawa 2011, s. 408).

Przez wyjaśnienie podstawy prawnej należy rozumieć ustalenie, jaki przepis obowiązuje i jakie jest jego znaczenie, a więc uzasadnienie powinno zawierać interpretację przepisu w odniesieniu do określonej sprawy (T. Woś, w: T. Woś /red./, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, Warszawa 2011, s. 650).

Należy bowiem mieć na względzie, że uzasadnienie sądowe pełni następujące funkcje :

– wymusza samokontrolę sądu, który musi wykazać, że orzeczenie jest materialnie i formalnie prawidłowe oraz odpowiada wymogom sprawiedliwości;

– dokumentuje argumenty przemawiające za przyjętym rozstrzygnięciem;

– jest podstawą kontroli zewnętrznej przez organy wyższych instancji;

– służy indywidualnej akceptacji orzeczenia;

– umacnia poczucie zaufania społecznego i demokratycznej kontroli nad wymiarem sprawiedliwości;

– wzmacnia bezpieczeństwo prawne (por. wyrok NSA z dnia 12 stycznia 2012 r., II FSK 2068/10, wyrok TK z 16 stycznia 2006 r., SK 30/05, wyrok SN z 4 listopada 2003 r., V KK 74/03, wyrok SN z dnia 16 lutego 1994 r., III ARN 2/94, OSNP 1994, nr 1, poz. 2, W. Siedlecki, Postępowanie cywilne w zarysie, Warszawa 1972, s. 282).

NSA, mając na względzie prawomocność jego orzeczeń i zakres dokonywanej oceny prawnej, zobowiązany jest - co do zasady - odnieść się w uzasadnieniu wyroku do wszystkich zarzutów skargi kasacyjnej (zob. B. Dauter, jw., s. 465). Nie jest to możliwe np. w sytuacji uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji z powodu zasadności zarzutów procesowych (niewyjaśnienia stanu faktycznego sprawy); odniesienie się do podstaw materialnoprawnych skargi kasacyjnej jest wówczas przedwczesne (por. wyrok NSA z dnia 19 maja 2004 r., FSK 59/04).

W zakresie „wskazań co do dalszego postępowania”, w przypadku uzasadnień orzeczeń NSA, art. 141 § 4 p.p.s.a. należy interpretować w związku z art. 190 p.p.s.a., zgodnie z którym sąd, któremu sprawa została przekazana, związany jest wykładnią prawa, dokonaną w tej sprawie przez NSA zarówno w zakresie prawa materialnego, jak i przepisów postępowania. Ocena ustaleń faktycznych jest pochodną wykładni (stosowania) przepisów postępowania, a zatem orzeczenie NSA może wiązać (pośrednio) sąd pierwszej instancji przy ponownym rozpoznawaniu sprawy także w zakresie oceny ustaleń faktycznych, dokonanych przez organy administracji publicznej (por. wyrok NSA z dnia 24 lipca 2012 r., I FSK 1235/11, wyrok NSA z dnia 31 stycznia 2012 r., II FSK 1427/10, szerzej: H. Filipczyk, Granice związania sądu I instancji wykładnią prawa dokonaną w sprawie przez Naczelny Sąd Administracyjny - uwagi na tle orzecznictwa w sprawach podatkowych, ZNSA 2012, nr 2, s. 33; odmiennie zob. J.P. Tarno, jw., s. 475).

4. Z odmienną sytuacją mamy do czynienia w razie oddalenia skargi kasacyjnej. W takim przypadku, w związku z nowelizacją art. 193 p.p.s.a. dokonaną ustawą z dnia 9 kwietnia 2015 r. o zmianie ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2015 r., poz. 658), NSA przedstawia wyłącznie ocenę zarzutów skargi kasacyjnej. Oznacza to, że motywy wyroku NSA są w ww. sytuacji ograniczone w stosunku do wzorca przewidzianego w art. 141 § 4 p.p.s.a. Mianowicie uzasadnienie jest zawężone są do aspektów prawnych świadczących o braku usprawiedliwionych podstaw skargi kasacyjnej albo o zgodnym z prawem wyrokowaniu przez wojewódzki sąd administracyjny mimo nieprawidłowego uzasadnienia. Natomiast stan faktyczny odnoszony do przytoczonych przepisów prawa oraz wyjaśnianej podstawy prawnej jest tym, który został przedstawiony i przyjęty w zaskarżonym wyroku sądu pierwszej instancji (por. uzasadnienie projektu ustawy z dnia 9 kwietnia 2015 r. o zmianie ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi – druk sejmowy VII.1633).

Na podstawie art. 2 ustawy z dnia 9 kwietnia 2015 r. o zmianie ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2015 r., poz. 658) regulacja powyższa nie znajduje zastosowania do postępowań sądowych wszczętych przed 15.08.2015 r.

5. W przypadku, gdy Naczelny Sąd Administracyjny oddala skargę kasacyjną na podstawie art. 184 p.p.s.a., ale wyraża w uzasadnieniu wyroku inną ocenę prawną niż sąd pierwszej instancji, to ocena ta jest wiążąca dla organów podatkowych oraz wojewódzkiego sądu administracyjnego (por. wyrok NSA z dnia 20 września 2011 r., I FSK 1123/11 oraz powołane tam orzecznictwo).