Bełczącki Robert Marek, Rozpoznanie przez Sąd Najwyższy zażalenia na orzeczenie o uchyleniu wyroku sądu pierwszej instancji i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania oraz wydanie orzeczenia kończącego postępowanie zażaleniowe

Rozpoznanie przez Sąd Najwyższy zażalenia na orzeczenie o uchyleniu wyroku sądu pierwszej instancji i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania oraz wydanie orzeczenia kończącego postępowanie zażaleniowe

Na podstawie art. 394¹ § 1¹ k.p.c. zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje także w razie uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. Funkcją takiego zażalenia jest poddanie pod kontrolę Sądu Najwyższego prawidłowości uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego postępowania. Takie rozstrzygnięcie sądu drugiej instancji może nastąpić wyłącznie w przypadkach przewidzianych w art. 386 § 2 i § 4 k.p.c., tj. wtedy, gdy przed sądem pierwszej instancji doszło do nieważności postępowania, gdy sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. Funkcjonowanie zażalenia przewidzianego w art. 394¹ § 1¹ k.p.c. obok skargi kasacyjnej, której celem jest merytoryczna kontrola orzeczeń sądu drugiej instancji, prowadzi do wniosku, że rozpoznając takie zażalenie Sąd Najwyższy nie ocenia merytorycznie stanowiska sądu drugiej instancji, gdy chodzi o uwzględnienie albo oddalenie powództwa. Kognicja Sądu Najwyższego obejmuje jedynie ustalenie, czy przyjęta przez sąd drugiej instancji przyczyna uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania kwalifikuje się jako jedna z podstaw, o których mowa w art. 386 § 2 i § 4 k.p.c. Wyjątek dotyczy jedynie sytuacji, gdy sąd drugiej instancji przyjął, że przed sądem pierwszej instancji miała miejsce nieważność postępowania. Wówczas Sąd Najwyższy ustala, czy nieważność postępowania przed sądem pierwszej instancji rzeczywiście zaistniała. Nie dotyczy to jednak meritum sprawy, ale przesłanek procesowych (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2012 r., IV CZ 147/12, OSNC 2013/3/41, Lex nr 1281380; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 2012 r., III CZ 77/12, OSNC 2013/4/54, Lex nr 1298211; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 2012 r., II CZ 141/12, Lex nr 1288649; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2013 r., IV CZ 166/12, niepubl.).

Tak zakreśloną kognicję Sądu Najwyższego powinien mieć na uwadze skarżący przy formułowaniu zażalenia na podstawie art. 394¹ § 1¹ k.p.c. Zarzuty powinny dotyczyć trafności uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku sądu pierwszej instancji w świetle art. 386 § 2 lub § 4 k.p.c. Natomiast te, dotyczące meritum sprawy, nie będą skuteczne. Zażalenie oparte jedynie na zarzutach co do meritum nie zostanie jednak odrzucone, ale oddalone (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 maja 2013 r., I CZ 26/13, niepubl.; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 2013 r., V CZ 116/12, niepubl.)

Jeśli chodzi o dopuszczalność zażalenia, o którym mowa w art. 394¹ § 1¹ k.p.c., ze względu na przedmiot zaskarżonego orzeczenia sądu drugiej instancji należy zwrócić uwagę na dwa orzeczenia Sądu Najwyższego. W postanowieniu z dnia 25 października 2012 r., I CZ 144/12, Lex nr 1265546, Sąd Najwyższy przyjął, że w sprawach o wpis do Krajowego Rejestru Sądowego zażalenie na podstawie art. 394¹ § 1¹ k.p.c. na postanowienie sądu drugiej instancji uchylające zaskarżone orzeczenie i przekazujące sprawę do ponownego rozpoznania sądowi rejestrowemu (art. 694⁷ k.p.c.) jest niedopuszczalne. Z kolei w postanowieniu z dnia 21 lutego 2013 r., IV CZ 174/12, niepubl., Sąd Najwyższy uznał, że nie jest dopuszczalne zażalenie na podstawie art. 394¹ § 1¹ k.p.c. jedynie co do zakresu, w jakim sąd drugiej instancji, uchylając wyrok sądu pierwszej instancji i przekazując sprawę do ponownego rozpoznania, zniósł postępowanie przed sądem pierwszej instancji ze względu na nieważność postępowania.

Zażalenie przewidziane w art. 394¹ § 1¹ k.p.c. Sąd Najwyższy rozpoznaje na posiedzeniu niejawnym (art. 397 § 1 w zw. z art. 394¹ § 3 k.p.c.) w składzie trzyosobowym (art. 398¹⁰ zd. pierwsze w zw. z art. 394¹ § 3 k.p.c.).

Podstawę rozstrzygnięcia stanowi całość zebranego w sprawie materiału, zarówno przed sądem pierwszej, jak i drugiej instancji (art. 382 w zw. z art. 398²¹ i art. 394¹ § 3 k.p.c.), w zakresie istotnym dla oceny przesłanek z art. 386 § 2 lub § 4 k.p.c. Materiał zgromadzony przed Sądem Najwyższym ogranicza się w zasadzie do pism obejmujących zażalenie i odpowiedź na zażalenie.

Kognicja Sądu Najwyższego zawężona do oceny trafności uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku sądu pierwszej instancji w świetle art. 386 § 2 lub § 4 k.p.c. wyklucza możliwość uwzględnienia nowych faktów i dowodów zgłoszonych dopiero na etapie postępowania zażaleniowego.

Orzeczenie Sądu Najwyższego kończące postępowanie zażaleniowe przybiera zawsze formę postanowienia, zarówno w przypadku merytorycznego rozpoznania zażalenia, jak i w przypadku odrzucenia zażalenia czy umorzenia postępowania zażaleniowego. Jeśli zaskarżone orzeczenie sądu drugiej instancji miało postać wyroku, jego uchylenie następuje także w formie postanowienia, tak przed Sądem Najwyższym, jak i przed sądem drugiej instancji na podstawie art. 395 § 2 k.p.c. Uchylenie wyroku uchylającego wyrok sądu pierwszej instancji i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania przesądza bowiem jedynie o nietrafności zastosowania art. 386 § 2 lub § 4 k.p.c. i nie dotyka kwestii związanych z zasadnością powództwa.

Postanowienie Sądu Najwyższego kończące postępowanie zażaleniowe jest niezaskarżalne. Podlega ono uzasadnieniu z urzędu, a jego odpis wraz z uzasadnieniem doręcza się z urzędu obu stronom (art. 387 § 1 zd. pierwsze i art. 387 § 3 zd. trzecie w zw. z 398²¹ i art. 394¹ § 3 k.p.c.).

Szerzej: M.Romańska, Zażalenie do Sądu Najwyższego na uchylenie wyroku przez sąd drugiej instancji, Przegląd Sądowy 2013/6/89; P. Grzegorczyk, Środki zaskarżenia w postępowaniu cywilnym w świetle ustawy nowelizującej z dnia 16 września 2011 r. - ogólna charakterystyka zmian, Przegląd Sądowy 2012/4/15.

W pierwszej kolejności Sąd Najwyższy ustala granice, w jakich orzeczenie sądu drugiej instancji zostało zaskarżone zażaleniem. Ustala więc, czy kwestionowane orzeczenie zostało zaskarżone w całości, czy jedynie w części, czy tylko przez jedną stronę, czy przez obie, a w przypadku współuczestnictwa - którzy ze współuczestników je zaskarżyli i czy na podstawie art. 73 § 2 k.p.c. zaskarżenie przez niektórych wywołuje skutek względem tych, którzy tego nie uczynili. Kwestie z tym związane mogą mieć znaczenie nie tylko przy rozpoznaniu zażalenia, ale także przy ocenie jego dopuszczalności. Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania nastąpić może jedynie względem niektórych dochodzonych w procesie roszczeń lub niektórych współuczestników.

W postępowaniu z zażalenia do Sądu Najwyższego na podstawie art. 394¹ § 1¹ k.p.c. znajdować może odpowiednie zastosowanie art. 378 § 2 k.p.c., pozwalający bez przekraczania przedmiotowego zakresu zaskarżenia, rozpoznać z urzędu sprawę także na rzecz tych współuczestników (innych, niż wskazani w art. 73 § 2 k.p.c.), którzy nie zaskarżyli orzeczenia, jeśli będące przedmiotem zaskarżenia prawa lub obowiązki są im wspólne.

Przed przystąpieniem do merytorycznego rozpoznania zażalenia Sąd Najwyższy upewnia się, czy właściwie oceniona została kwestia dopuszczalności zażalenia. Ustalenie okoliczności wskazujących na niedopuszczalność zażalenia nie pozwala na przejście do etapu jego merytorycznego rozpoznania, a jedynie na formalne zakończenie postępowania zażaleniowego przez wydanie postanowienia odrzucającego zażalenie.