Dauter Bogusław, Rozpoznanie przez NSA skargi kasacyjnej na rozprawie w stanie epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19

Rozpoznanie przez NSA skargi kasacyjnej na rozprawie w stanie epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19

Ustawą z dnia 28 maja 2021 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1090, dalej: „ustawa nowelizująca”) wprowadzono kolejne zmiany w zakresie rozpoznania skargi kasacyjnej przez Naczelny Sąd Administracyjny w stanie epidemii z powodu COVID-19. Zgodnie z aktualnym brzmieniem art. 15zzs⁴ ust. 2 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. poz. 1842, dalej: „ustawa”), w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w ciągu roku od odwołania ostatniego z nich Naczelny Sąd Administracyjny przeprowadza rozprawę przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie jej na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku, z tym że osoby w niej uczestniczące nie muszą przebywać w budynku sądu. Oznacza to, że jedyną formą przeprowadzenia rozprawy w powołanym wyżej okresie jest przeprowadzenie jej w postaci zdalnej. Ustawodawca wyeliminował z tego ustępu zastrzeżenie (możliwość) przeprowadzenia rozprawy bez użycia powyższych urządzeń (czyli rozprawy w trybie zwykłym), jeżeli nie wywoła to „nadmiernego zagrożenia dla zdrowia osób w niej uczestniczących”.

Jednocześnie utrzymana została możliwość skierowania sprawy na posiedzenie niejawne (NSA nie jest w tym zakresie związany żądaniem strony o przeprowadzenie rozprawy - por. art. 15zzs⁴ ust. 1 ustawy), ale w ściśle określonych warunkach, a mianowicie, jeżeli przeprowadzenie rozprawy odmiejscowionej (zdalnej) nie jest możliwe, a przewodniczący uzna rozpoznanie sprawy za konieczne. W takiej sytuacji sprawa kierowana jest na posiedzenie niejawne w trybie art. 15zzs⁴ ust. 3 ustawy (por. Rozpoznanie przez NSA skargi kasacyjnej na posiedzeniu niejawnym w stanie epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19). Wnioskodawca w uzasadnieniu do projektu ustawy nowelizującej wskazał ogólnie, że są sprawy, które nie mogą lub nie powinny czekać na rozstrzygnięcie i czasem jedynym sposobem na to jest procedowanie ich w trybie niejawnym, jeżeli oczywiście nie jest możliwe zastosowanie środków porozumiewania się sądu ze stronami na odległość, bo ten sposób przeprowadzania rozprawy ma absolutny priorytet (por. Uzasadnienie do projektu ustawy nowelizującej, druk sejmowy nr 899).

Po przedstawieniu przez WSA akt sprawy wraz ze skargą kasacyjną do NSA, przewodniczący wydziału dokonuje wstępnego badania, czy spełnione zostały warunki formalne, a następnie wydaje stosowne zarządzenia co do dalszego postępowania. Wstępne badanie skargi kasacyjnej dotyczy zarówno przesłanek dopuszczalności, jak i warunków formalnych skargi kasacyjnej.

W Uzasadnieniu do projektu ustawy nowelizującej (druk sejmowy nr 899) wskazano, że w związku z postępującą epidemią z powodu COVID-19 w kraju i na świecie oraz w świetle zaistniałych okoliczności, które grożą paraliżem wymiaru sprawiedliwości, należy przyjąć jako zasadę odbywanie rozpraw i posiedzeń jawnych w formie odmiejscowionej (zdalnej). Jeżeli natomiast nie ma takiej możliwości, wzgląd na bezpieczeństwo uczestników postępowania oraz pracowników wymiaru sprawiedliwości nakazuje odejście od ściśle postrzeganej zasady jawności zewnętrznej i skierowanie sprawy na posiedzenie niejawne (por. Rozpoznanie przez NSA skargi kasacyjnej na posiedzeniu niejawnym w stanie epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19).

Zgodnie ze znowelizowanym art. 15zzs⁴ ust. 2 ustawy, w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w ciągu roku od odwołania ostatniego z nich, Naczelny Sąd Administracyjny przeprowadza rozprawę przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie jej na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku, z tym że osoby w niej uczestniczące nie muszą przebywać w budynku sądu. Oznacza to, że w powołanym wyżej okresie Naczelny Sąd Administracyjny przeprowadza rozprawę wyłącznie w formie zdalnej. Ustawodawca nie wskazał jednocześnie, w jaki sposób należy taką rozprawę przeprowadzić. Wszelkie zatem czynności organizacyjne związane z jej przeprowadzeniem leżą w gestii sądu, który powinien zadbać o to, aby rozprawa taka została przeprowadzona w sposób prawidłowy. Wydaje się, że co do zasady rozprawa zdalna powinna być przeprowadzona w budynku sądu, bowiem strona powinna mieć możliwość skorzystania z łączy teleinformatycznych znajdujących się w siedzibie sądu, w którym przeprowadzana jest rozprawa, lub sądu, w którego obszarze właściwości zamieszkuje. Może się także zdarzyć, że strony uczestniczące w rozprawie zdalnej mogą przebywać poza budynkiem sądu (wówczas czynności związane z odpowiednim sprzętem technicznym umożliwiającym rejestrację dźwięku i obrazu oraz połączeniem internetowym z sądem, jak również zapewnieniem odpowiedniego miejsca, leżą po stronie tych stron).

Brak jest także w ustawie uregulowania dotyczącego w jakiej formie procesowej należy zawiadomić lub wezwać stronę na rozprawę zdalną. Wydaje się zatem, że przed skierowaniem sprawy na tego typu rozprawę, przewodniczący wydaje zarządzenie, w którym informuje strony o możliwości przeprowadzenia rozprawy zdalnej oraz jednocześnie pyta wszystkie strony, czy mają możliwości techniczne do uczestniczenia w tego typu rozprawie przy użyciu informatycznej aplikacji. W zarządzeniu tym przewodniczący umieszcza wszelkie niezbędne informacje dotyczące przeprowadzenia rozprawy w trybie zdalnym. Wyrażenie zgody na uczestnictwo w rozprawie zdalnej wymaga wskazania sądowi adresu elektronicznego zgodnie z art. 74a § 1 pkt 3 p.p.s.a.^. Korespondencja będzie wówczas doręczana przy wykorzystaniu platformy ePUAP, na warunkach określonych w art. 74a § 3 pkt 1 i 2 p.p.s.a.

W sytuacji, gdy jedna ze stron oświadczy, że nie ma możliwości technicznych uczestniczenia w rozprawie zdalnej przy użyciu informatycznej aplikacji, wówczas rolą sądu powinno być zapewnienie stronie udziału w tego typu rozprawie w budynku sądu. Oczywiście może zdarzyć się też taka sytuacja, że sąd nie będzie miał możliwości technicznych do przeprowadzenia rozprawy zdalnej, przykładowo ze względu na warunki lokalowe, czy też wielość uczestników postępowania. W zaistniałej sytuacji, jeżeli przewodniczący uzna rozpoznanie sprawy za konieczne, może skierować taką sprawę na posiedzenie niejawne w trybie art. 15zzs⁴ ust. 3 ustawy.