Dauter Bogusław, Przyznanie wynagrodzenia za nieopłaconą pomoc prawną udzieloną z urzędu

Przyznanie wynagrodzenia za nieopłaconą pomoc prawną udzieloną z urzędu

1. Ustanowiony w ramach prawa pomocy (art. 244 § 2 p.p.s.a.) adwokat, radca prawny, doradca podatkowy lub rzecznik patentowy (dalej jako „profesjonalni pełnomocnicy”) ma prawo do wynagrodzenia w zakresie ponoszenia kosztów nieopłaconej pomocy prawnej oraz zwrotu niezbędnych i udokumentowanych wydatków. Zasady określania wysokości powyższego wynagrodzenia profesjonalnych pełnomocników zostały przez ustawodawcę uregulowane w drodze odesłania do przepisów odrębnych, tj.:

– w przypadku adwokatów - § 2-5 r.s.p.p.a.,

– w przypadku radców prawnych - § 2-5 r.s.p.p.r.,

– w przypadku doradców podatkowych - § 4 w zw. z § 6 r.s.p.p.d.,

– w przypadku rzeczników patentowych - § 2-3 r.o.r.p. w zw. z art. 13a ustawy z 11 kwietnia 2001 r. o rzecznikach patentowych. (t.j. Dz. U. z 2017 r. poz. 1314).

2. Na podstawie wcześniej obowiązującej regulacji kompetencję do wydania rozstrzygnięcia w tym zakresie posiadał wojewódzki sąd administracyjny oraz referendarz sądowy. Wraz z dniem 15 sierpnia 2015 r. weszła w życie ustawa z dnia 9 kwietnia 2015 r. o zmianie ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, której celem jest m.in. usprawnienie, uproszczenie i zapewnienie szybkości postępowania przed sądem administracyjnym, zarówno w pierwszej jak i w drugiej instancji.

W ramach przeprowadzonych zmian nastąpiło zwiększenie uprawnień i kompetencji referendarzy sądowych, w tym w zakresie postępowania w przedmiocie prawa pomocy. W wyniku nowelizacji przyjęto jako zasadę orzekanie w zakresie prawa pomocy przez referendarzy sądowych. Wydanie orzeczenia w powyższym zakresie przez sąd zostało silnie ograniczone i sprowadzone do wyjątkowych sytuacji procesowych. W konsekwencji wydanie przez sąd postanowienia o przyznaniu wynagrodzenia adwokatowi, radcy prawnemu, doradcy podatkowemu lub rzecznikowi patentowemu za zastępstwo prawne wykonane na zasadzie prawa pomocy oraz o zwrocie niezbędnych udokumentowanych wydatków wystąpi tylko w wyjątkowych sytuacjach. Na postanowienie sądu w powyższym przedmiocie przysługuje zażalenie (art. 258 § 4 in fine p.p.s.a.).

Przewodniczący zgodnie z treścią art. 258 § 4 p.p.s.a. może skierować sprawę do rozpoznania przez sąd na posiedzeniu niejawnym tylko w przypadku zaistnienia szczególnie uzasadnionego przypadku. Ustawodawca nie definiuje pojęcia „szczególnie uzasadnionego przypadku”; nie wskazuje też na jakikolwiek przykład sytuacji procesowej spełniającej tę cechę.

Za taki przykład można uznać sytuację, w której nie jest obiektywnie możliwe rozpoznanie sprawy w przedmiocie prawa pomocy przez referendarza sądowego. Taka okoliczność wystąpi np. wtedy gdy w danym sądzie administracyjnym na skutek braku mianowania nie wykonuje czynności, o których mowa w art. 27 § 1 P.u.s.a. referendarz sądowy, gdy zastosowanie znajdzie instytucja wyłączenia referendarza sądowego (por. M. Jagielska, J. Jagielski, P. Gołaszewski [w:] red. R. Hauser, M. Wierzbowski; Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz; Warszawa 2015, s. 1046), czy też zachodzi inny szczególny przypadek, który wymaga orzekania w tym zakresie przez sąd.

Zaistnienie szczególnie uzasadnionego przypadku nie obliguje do skierowania sprawy do rozpoznania przez sąd a jedynie pozostawia taką możliwość.

Od postanowienia referendarza sądowego o przyznaniu wynagrodzenia adwokatowi, radcy prawnemu, doradcy podatkowemu lub rzecznikowi patentowemu za zastępstwo prawne wykonane na zasadzie prawa pomocy oraz o zwrocie niezbędnych udokumentowanych wydatków przysługuje sprzeciw do wojewódzkiego sądu administracyjnego w terminie siedmiu dni od doręczenia postanowienia. Sprzeciw wniesiony przez adwokata, radcę prawnego, doradcę podatkowego lub rzecznika patentowego wymaga uzasadnienia.

1. Przyznanie adwokatowi, radcy prawnemu, doradcy podatkowemu lub rzecznikowi patentowemu wynagrodzenia oraz zwrotu niezbędnych, udokumentowanych wydatków za zastępstwo prawne wykonywane w ramach prawa pomocy następuje na jego wniosek.

2. Profesjonalny pełnomocnik nie traci uprawnienia do rozliczenia świadczonej przez niego pomocy prawnej z urzędu, jeżeli przed zamknięciem rozprawy bezpośrednio poprzedzającej wydanie orzeczenia przez WSA nie zgłosi wniosku na podstawie art. 250 p.p.s.a. (por. postanowienie WSA w Poznaniu z dnia 18 czerwca 2008 r., III SA/PO 179/05; postanowienie NSA z dnia 12 maja 2008 r., II FZ 134/08). Normy zawarte w art. 210 § 1 p.p.s.a. odnoszą się bowiem wyłącznie do zwrotu kosztów postępowania między stronami, a nie do zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej z urzędu (por. B. Dauter, Metodyka pracy sędziego sądu administracyjnego, Warszawa 2012, s. 688; P. Gołaszewski (w:) Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, R. Hauser, M. Wierzbowski (red.), Warszawa 2013, s. 913).

3. Wniosek o przyznanie profesjonalnemu pełnomocnikowi wynagrodzenia oraz zwrotu niezbędnych, udokumentowanych wydatków za zastępstwo prawne wykonywane w ramach prawa pomocy (dalej jako „wniosek”) może mieć formę samodzielnego pisma procesowego bądź stanowić jeden z elementów pisma procesowego zawierającego merytoryczne stanowisko strony w przedmiocie jej żądań oraz twierdzeń. Profesjonalny pełnomocnik reprezentujący stronę z urzędu może złożyć taki wniosek w toku postępowania albo w piśmie wszczynającym postępowanie sądowoadministracyjne. Wniosek może zostać złożony w formie pisemnej lub zgłoszony ustnie do protokołu. Wnioskodawca może przedstawić spis niezbędnych i udokumentowanych wydatków lub skorzystać z uniwersalnej formuły zamieszczanej w pismach procesowych, czyli wnieść o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego wykonywanego z urzędu w ramach przyznanego prawa pomocy, nieopłaconych w całości ani w części, według norm przepisanych.

4. Wniosek wnosi się do sądu, przed którym toczy się sprawa, zgodnie z zasadą, że w każdym orzeczeniu kończącym postępowanie w danej instancji powinno być zawarte rozstrzygnięcie o kosztach postępowania.

Po odebraniu wniosku przewodniczący podejmuje niezbędne czynności, by nadać pismu bieg.