Dauter Bogusław, Przystąpienie Rzecznika Praw Obywatelskich do postępowania przed sądem administracyjnym

Przystąpienie Rzecznika Praw Obywatelskich do postępowania przed sądem administracyjnym

Rzecznik Praw Obywatelskich jest konstytucyjnym organem ochrony prawa, którego zadaniem jest strzeżenie wolności i praw obywatelskich określonych w Konstytucji oraz w innych aktach normatywnych (por. art. 208 ust. 1 Konstytucji RP). Organ ten podejmuje czynności przewidziane w ustawie z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (Dz. U. z 2017 r. poz. 958, ze zm.) - ustawa o RPO, jeżeli poweźmie wiadomość wskazującą na naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela, w tym zasady równego traktowania (por. art. 8 ust. 1 ww. ustawy). Uwzględniając powyższy kontekst ustrojowy należy przyjąć, że przesłanką działania Rzecznika Praw Obywatelskich w postępowaniu przed sądami administracyjnymi jest potrzeba ochrony praw człowieka i obywatela (por. J. Drachal, J. Jagielski, M. Cherka [w:] Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz (red. R. Hauser, M. Wierzbowski), Warszawa 2011, s. 110). Działanie to może polegać zarówno na wnoszeniu przez Rzecznika Praw Obywatelskich określonych środków zaskarżenia, takich jak skarga, skarga kasacyjna, zażalenie, skarga o wznowienie postępowania, czy też skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia bądź też na udziale w toczącym się postępowaniu sądowoadministracyjnym niezależnie od jego stadium. Przy ziszczeniu się wskazanej przesłanki Rzecznik Praw Obywatelskich ma zatem prawną możliwość przystąpienia do postępowania sądowego przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym, jak i Naczelnym Sądem Administracyjnym. Zastrzec przy tym należy, że ocena w zakresie wystąpienia wskazanej przesłanki należy tylko i wyłącznie do Rzecznika Praw Obywatelskich. Procedura przedstawia przystąpienie Rzecznika Praw Obywatelskich do toczącego się postępowania sądowoadministracyjnego.

1. Przesłanką udziału Rzecznika Praw Obywatelskich w postępowaniu sądowoadministracyjnym jest potrzeba ochrony praw człowieka i obywatela (art. 8 § 1 p.p.s.a.).

2. Do wszczęcia takiego postępowania lub przystąpienia do niego dochodzi na podstawie własnej oceny Rzecznika Praw Obywatelskich, że wskutek działania lub zaniechania szeroko rozumianych organów administracji publicznej konieczna jest ochrona praw człowieka i obywatela (por. M. Romańska [w:] Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, T. Woś (red.), Warszawa 2011, s. 152). Odnotować należy przy tym, że co do zasady w praktyce Rzecznik Praw Obywatelskich podejmuje czynności wówczas, gdy osoba, której prawa zostały naruszone, wykorzystała uprzednio wszystkie dostępne jej środki ochrony prawnej. Organ ten nie wyręcza obywateli w składaniu środków prawnych (zob. statuujący zasadę subsydiarności art. 11 ust. 1 pkt 2 ustawy o RPO, oraz por. W. Taras, Rzecznik Praw Obywatelskich w postępowaniu administracyjnym, PiP 1991, z. 1, s. 44-45).

3. Rzecznik Praw Obywatelskich podejmuje określone czynności, w tym także czynności procesowe, na podstawie wniosku: obywateli lub ich organizacji, organów samorządów, Rzecznika Praw Dziecka bądź z własnej inicjatywy (por. art. 9 ustawy o RPO).

1. Przystąpienie Rzecznika Praw Obywatelskich do postępowania przed sądem administracyjnym jest możliwe, jeśli postępowanie to jest w toku. Oznacza to zatem, że dopuszczalne jest przystąpienie Rzecznika Praw Obywatelskich do postępowania, które zostało już zainicjowane (np. poprzez wniesienie skargi przez stronę skarżącą), lecz nie zostało prawomocnie zakończone. Nie jest przy tym istotne czy postępowanie toczy się przed sądem administracyjnym pierwszej instancji (WSA) czy przed NSA.

2. O tym czy postępowanie sądowoadministracyjne w danej sprawie się toczy, Rzecznik Praw Obywatelskich może dowiedzieć się z różnych źródeł (por. krok: Stwierdzenie, że ochrona praw człowieka i obywatela wymaga udziału w postępowaniu - uwagi do pkt 3). W ramach prowadzonego we własnym zakresie postępowania wyjaśniającego Rzecznik Praw Obywatelskich może żądać od sądu przedłożenia informacji o stanie sprawy prowadzonej przed tym sądem. Natomiast sąd jest zobligowany do udzielenia żądanych przez niego informacji i wyjaśnień (por. odpowiednio art. 13 ust. 1 pkt 3 oraz art. 17 ust. 1 pkt 2 ustawy o RPO.