Kochanowski Marcin, Przesłuchanie małoletniego świadka w postępowaniu przygotowawczym

Przesłuchanie małoletniego świadka w postępowaniu przygotowawczym

Przesłuchanie małoletnich świadków, którzy nie ukończyli 15 lat, jest w polskim postępowaniu karnym objęte szczególną ochroną. Ustawodawca przewidział szczególny tryb przesłuchania zarówno dla małoletnich pokrzywdzonych przestępstwami określonego rodzaju (art. 185a k.p.k.), jak i dla świadków tych przestępstw (art. 185b k.p.k.). Ten szczególny tryb przesłuchania wynika z potrzeby ochrony świadka, który nie ukończył 15 lat, przed ponowną traumą, która mogłaby stanowić rezultat kilkukrotnego przesłuchiwania świadka w postępowaniu przygotowawczym i w postępowaniu sądowym w zwykłym trybie, także w obecności samego oskarżonego. Jak wskazuje się w orzecznictwie, normy art. 185a i 185b k.p.k. mają charakter gwarancyjny dla małoletnich świadków, a nie oskarżonego czy podejrzanego (zob. wyrok SN z dnia 5 października 2010 r.,IV KK 61/10, BPK 2010, Nr 5, poz. 15).

Głównymi elementami procedury przesłuchania, mającej zapewnić szczególną ochronę przesłuchiwanym świadkom, są:

1. zapewnienie jednokrotnego przesłuchania świadka, a jedynie w wyjątkowych przypadkach możliwość powtórnego przeprowadzenia tej czynności (np. ze względu na pojawienie się nowych istotnych okoliczności);

2. zapewnienie wysokiej wartości dowodowej przesłuchania świadka poprzez udział sądu w przesłuchaniu niezależnie od etapu, na jakim przesłuchanie jest prowadzone;

3. udział biegłego psychologa;

4. nieobecność oskarżonego podczas przesłuchania.

Omawiana regulacja, wprowadzona ustawą z dnia 10.01.2003 r. (Dz. U. Nr 17, poz. 155), była już kilkakrotnie nowelizowana. Najnowsze zmiany związane z wejściem w życie w dniu 27.01.2014 r. ustawy z dnia 13.06.2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz ustawy - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. 2013, poz. 849), stanowią wynik dostosowywania polskiego ustawodawstwa do unijnych dyrektyw:

1) dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/93/UE z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie zwalczania niegodziwego traktowania w celach seksualnych i wykorzystywania seksualnego dzieci oraz pornografii dziecięcej, zastępującej decyzję ramową Rady 2004/68/WSiSW (Dz. Urz. UE L 335 z 17.12.2011, str.1 oraz Dz. Urz. UE L 18 z 21.01.2012, str. 7);

2) dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/36/UE z dnia 5 kwietnia 2011 r. w sprawie zapobiegania handlowi ludźmi i zwalczania tego procederu oraz ochrony ofiar, zastępującej decyzję ramową Rady 2002/629/WSiSW (Dz. Urz. UE L 101 z 15.04.2011, str.1);

3) dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/29/UE z dnia 25 października 2012 r. ustanawiającej normy minimalne w zakresie praw, wsparcia i ochrony ofiar przestępstw oraz zastępującej decyzję ramową Rady 2001/220/WSiSW (Dz. Urz. UE L 315 z 14.11.2011, str.57).

Wprowadzone zmiany, dokonane jednocześnie z wyeliminowaniem trybu wnioskowego dla przestępstw z art. 197, 198 i 199 § 1 k.k. (poprzez wykreślenie z kodeksu karnego art. 205 k.k. ustanawiającego ten tryb), modyfikują nieznacznie dotychczasowe gwarancje praw małoletnich pokrzywdzonych i świadków, przede wszystkim poprzez:

– wprowadzenie szczególnego trybu przesłuchania także dla małoletnich pokrzywdzonych przestępstwami z rozdziału XIII k.k. (przestępstwa przeciwko wolności) oraz innych popełnionych z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej oraz dla małoletnich świadków przestępstw z rozdziału XXVI k.k. (przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece);

– wprowadzenie regulacji, że przesłuchanie małoletniego pokrzywdzonego może mieć miejsce jedynie wówczas, gdy jego zeznania mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy;

– możliwość zapewnienia obecności osoby pełnoletniej wskazanej przez małoletniego pokrzywdzonego lub małoletniego świadka podczas przesłuchania;

– konieczność ustanowienia obrońcy z urzędu w sytuacji, gdy oskarżony obrony z urzędu nie posiada.

Zmiana umożliwia także przeprowadzenie przesłuchania małoletniego pokrzywdzonego w szczególnym trybie także, gdy w chwili przesłuchania ukończył już 15 lat. Warunkiem wdrożenia takiego trybu jest uzasadniona obawa, że przesłuchanie w innych warunkach mogłoby wywrzeć negatywny wpływ na jego stan psychiczny.

Podkreślenia wymaga, że pierwotne brzmienie przepisu art. 185a § 1 k.p.k. z dnia jego uchwalenia w dniu 10.01.2013 r. wskazywało, że przesłuchanie w szczególnym trybie będzie mieć miejsce w sytuacji, gdy pokrzywdzony w chwili popełnienia czynu nie ukończył 15 lat. Jednakże ustawą z dnia 3.06.2005 r. (Dz. U. Nr 141, poz. 1181) przepis ten zmieniono, wskazując, że chodzi o wiek świadka w chwili przesłuchania. Jednocześnie tą samą nowelizacją dodano art. 185b § 1 k.p.k., który od początku wskazywał, iż chodzi właśnie o wiek świadka w chwili przesłuchania, a nie w chwili popełnienia czynu. Bieżąca nowelizacja z 2014 r. wprowadza, jednak także ochronę małoletnich świadków, którzy w chwili przesłuchania ukończyli już 15 lat poprzez umożliwienie ich przesłuchania w trybie art. 177 § 1a k.p.k., tj. z wykorzystaniem urządzeń umożliwiających przesłuchanie na odległość, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że bezpośrednia obecność oskarżonego przy przesłuchaniu mogłaby oddziaływać krępująco na zeznania świadka lub wywierać negatywny wpływ na jego stan psychiczny.

W postępowaniu przygotowawczym decyzję o konieczności przesłuchania świadka małoletniego podejmuje każdorazowo prowadzący postępowanie przygotowawcze (prokurator, funkcjonariusz Policji lub inny organ uprawniony do prowadzenia postępowania).

Kodeks postępowania karnego różnicuje przesłuchanie małoletniego świadka, który został pokrzywdzony czynem zabronionym oraz świadka, który takim pokrzywdzonym nie jest, a jedynie zeznawać ma na okoliczność związaną z prowadzonym postępowaniem.

Zróżnicowanie to dotyczy zarówno katalogu przestępstw, które dotyczą świadka oraz świadka-pokrzywdzonego, a także wskazania, że w przypadku świadków niebędących pokrzywdzonymi, ich przesłuchanie może mieć miejsce, jeżeli zeznania świadka mogą mieć istotne znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Natomiast sam przebieg przesłuchania będzie identyczny zarówno wobec małoletniego pokrzywdzonego, jak i małoletniego świadka, ze względu na odesłanie zawarte w art. 185b § 1 k.p.k. do art. 185a § 1–3 i 5 k.p.k.