Godlewska Katarzyna, Przeprowadzanie obowiązkowych szczepień ochronnych

Przeprowadzanie obowiązkowych szczepień ochronnych

Procedura opisuje zasady przeprowadzania obowiązkowych szczepień ochronnych. Kwestie prowadzenia dokumentacji medycznej związanej z obowiązkowymi szczepieniami zawiera procedura: "Dokumentowanie przeprowadzania obowiązkowych szczepień ochronnych". Z kolei postępowanie w przypadku uchylania się od obowiązkowych szczepień zostały opisane w procedurze "Egzekwowanie obowiązku poddania się szczepieniom".

Zgodnie z art. 2 pkt 26 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 947) - dalej u.z.z.z. - szczepieniem ochronnym jest podanie szczepionki przeciw chorobie zakaźnej w celu sztucznego uodpornienia przeciwko tej chorobie.

Wykaz chorób zakaźnych, objętych obowiązkiem szczepień ochronnych zawiera § 2 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych (Dz. U. Nr 182, poz. 1086) - dalej r.o.s. Zgodnie z jego zapisami są to następujące choroby:

1) błonica;

2) gruźlica;

3) inwazyjne zakażenie Haemophilus influenzae typu b;

4) inwazyjne zakażenia Streptococcus pneumoniae;

5) krztusiec;

6) nagminne zakażenie przyusznic (świnka);

7) odra;

8) ospa wietrzna;

9) ostre zapalenie rogów przednich rdzenia kręgowego (choroba Heinego-Medina);

10) różyczka;

11) tężec;

12) wirusowe zapalenie wątroby typu B;

13) wścieklizna.

Obowiązkiem lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną jest powiadomienie osoby obowiązanej do poddania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym lub osoby sprawującej prawną pieczę nad osobą małoletnią lub bezradną albo opiekuna faktycznego o obowiązku poddania się tym szczepieniom.

Zgodnie z art. 5 pkt 3 ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 212, poz. 1263, z późn. zm.) nadzór nad ustalaniem zakresu i terminów szczepień ochronnych sprawuje Państwowa Inspekcja Sanitarna.

Jeżeli lekarz, wbrew obowiązkowi nie zawiadamia pacjenta lub osoby sprawującej prawną pieczę nad osobą małoletnią lub bezradną albo opiekuna faktycznego w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 159, z późn. zm.) - dalej u.p.p. - o obowiązku poddania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym lub nie informuje o ochronnych szczepieniach zalecanych podlega karze grzywny (art. 51 pkt 3 u.z.z.z.).

Obowiązek poddania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym obejmuje:

1) w przypadku szczepienia przeciwko błonicy: dzieci i młodzież od 7 tygodnia życia do ukończenia 19 roku życia oraz osoby ze stycznością z chorymi na błonicę;

2) w przypadku szczepienia przeciwko gruźlicy: dzieci i młodzież od dnia urodzenia do ukończenia 15 roku życia;

3) w przypadku szczepienia przeciwko inwazyjnemu zakażeniu Haemophilus influenzae typu b: dzieci od 7 tygodnia życia do ukończenia 6 roku życia;

4) w przypadku szczepienia przeciwko inwazyjnemu zakażeniu Streptococcus pneumoniae:

a) dzieci od 2 miesiąca życia do ukończenia 5 roku życia:

– po urazie lub z wadą ośrodkowego układu nerwowego, przebiegającymi z wyciekiem płynu mózgowo-rdzeniowego,

– zakażone HIV,

– po przeszczepieniu szpiku, przed przeszczepieniem lub po przeszczepieniu narządów wewnętrznych lub przed wszczepieniem lub po wszczepieniu implantu ślimakowego,

b) dzieci od 2 miesiąca życia do ukończenia 5 roku życia chorujące na:

– przewlekłe choroby serca, schorzenia immunologiczno-hematologiczne, w tym małopłytkowość idiopatyczną, ostrą białaczkę, chłoniaki, sferocytozę wrodzoną, asplenię wrodzoną, dysfunkcję śledziony, po splenektomii lub po leczeniu immunosupresyjnym, przewlekłą niewydolność nerek i nawracający zespół nerczycowy, pierwotne zaburzenia odporności,

– choroby metaboliczne, w tym cukrzycę, przewlekłe choroby płuc, w tym astmę,

c) dzieci od 2 miesiąca życia do ukończenia 12 miesiąca życia urodzone przed ukończeniem 37 tygodnia ciąży lub urodzone z masą urodzeniową poniżej 2500 g;

5) w przypadku szczepienia przeciwko krztuścowi: dzieci i młodzież od 7 tygodnia życia do ukończenia 19 roku życia;

6) w przypadku szczepienia przeciwko nagminnemu zakażeniu przyusznic (śwince): dzieci i młodzież od 13 miesiąca życia do ukończenia 19 roku życia;

7) w przypadku szczepienia przeciwko odrze: dzieci i młodzież od 13 miesiąca życia do ukończenia 19 roku życia;

8) w przypadku szczepienia przeciwko ospie wietrznej:

a) dzieci do ukończenia 12 roku życia:

– z upośledzeniem odporności o wysokim ryzyku ciężkiego przebiegu choroby,

– z ostrą białaczką limfoblastyczną w okresie remisji,

– zakażone HIV,

– przed leczeniem immunosupresyjnym lub chemioterapią,

b) dzieci do ukończenia 12 roku życia z otoczenia osób określonych w lit. a, które nie chorowały na ospę wietrzną,

c) dzieci do ukończenia 12 roku życia, inne niż wymienione w lit. a i b, narażone na zakażenie ze względów środowiskowych, w szczególności narażone na zakażenie ze względu na czasowe lub stałe przebywanie we wspólnych pomieszczeniach, co umożliwia przeniesienie wirusa i wybuch ogniska epidemicznego, w tym zwłaszcza w domach opieki długoterminowej, domach dziecka, żłobkach i innych instytucjach opiekuńczych;

9) w przypadku szczepienia przeciwko ostremu zapaleniu rogów przednich rdzenia kręgowego (chorobie Heinego-Medina): dzieci i młodzież od 7 tygodnia życia do ukończenia 19 roku życia;

10) w przypadku szczepienia przeciwko różyczce: dzieci i młodzież od 13 miesiąca życia do ukończenia 19 roku życia;

11) w przypadku szczepienia przeciwko tężcowi:

a) dzieci i młodzież od 7 tygodnia życia do ukończenia 19 roku życia oraz osoby zranione, narażone na zakażenie;

12) w przypadku szczepienia przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B:

a) dzieci i młodzież od dnia urodzenia do ukończenia 19 roku życia,

b) uczniów uczelni medycznych lub innych uczelni, prowadzących kształcenie na kierunkach medycznych, którzy nie byli szczepieni przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B,

c) studentów uczelni medycznych lub innych uczelni, prowadzących kształcenie na kierunkach medycznych, którzy nie byli szczepieni przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B,

d) osoby szczególnie narażone na zakażenie w wyniku styczności z osobą zakażoną wirusem zapalenia wątroby typu B, które nie były szczepione przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B,

e) osoby zakażone wirusem zapalenia wątroby typu C,

f) osoby wykonujące zawód medyczny narażone na zakażenie, które nie były szczepione przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B;

13) w przypadku szczepienia przeciwko wściekliźnie: osoby mające styczność ze zwierzęciem chorym na wściekliznę lub podejrzanym o zakażenie wirusem wścieklizny.

Główny Inspektor Sanitarny ogłasza w formie komunikatu, w dzienniku urzędowym ministra właściwego do spraw zdrowia, Program Szczepień Ochronnych na dany rok, ze szczegółowymi wskazaniami dotyczącymi stosowania poszczególnych szczepionek, wynikającymi z aktualnej sytuacji epidemiologicznej, przepisów rozporządzenia oraz zaleceń.

Program Szczepień, potocznie zwany też kalendarzem szczepień, na dany rok GIS ogłasza, w terminie do dnia 31 października roku poprzedzającego realizację tego programu.

Osoby przebywające na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez okres krótszy niż trzy miesiące są zwolnione z obowiązku poddawania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym, z wyjątkiem szczepień poekspozycyjnych (art. 17 ust. 1a u.z.z.z.).

Należy wskazać, iż od poddania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym są zwolnione osoby, które wcześniej poddały się takim szczepieniom w zakresie wymaganym w rozporządzeniu i posiadają potwierdzającą to dokumentację, pod warunkiem że od wykonania obowiązkowych szczepień ochronnych minął okres nie dłuższy od okresu utrzymywania się odporności (§ 4 r.o.s.).

Postępowanie w przypadku uchylania się od obowiązkowych szczepień zostały opisane w procedurze "Egzekwowanie obowiązku poddania się szczepieniom".

Wykonanie obowiązkowego szczepienia ochronnego jest poprzedzone lekarskim badaniem kwalifikacyjnym w celu wykluczenia przeciwwskazań do wykonania obowiązkowego szczepienia ochronnego (art. 17 ust. 2 u.z.z.z.).

Lekarskie badanie kwalifikacyjne przeprowadza się indywidualnie. U osoby, która nie ukończyła 6 roku życia, badanie przeprowadza się w obecności osoby, która sprawuje prawną pieczę nad tą osobą (najczęściej będzie to rodzic), albo opiekuna faktycznego w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 1 u.p.p. Zgodnie z tym przepisem opiekunem faktycznym w rozumieniu ustawy jest osoba sprawująca, bez obowiązku ustawowego, stałą opiekę nad pacjentem, który ze względu na wiek opieki takiej wymaga.

Z kolei badanie kwalifikacyjne u osoby, która ukończyła 6 rok życia, a nie osiągnęła pełnoletności, można przeprowadzić bez obecności osoby, która sprawuje prawną pieczę nad tą osobą, albo opiekuna faktycznego, po uzyskaniu ich pisemnej zgody i informacji na temat uwarunkowań zdrowotnych mogących stanowić przeciwwskazanie do szczepień (§ 7 r.o.s.).

Należy wskazać, że zgodnie z art. 9 ust. 2 u.p.p., pacjent, w tym małoletni, który ukończył 16 lat, lub jego ustawowy przedstawiciel mają prawo do uzyskania od lekarza na każdym etapie postępowania związanego z realizacją obowiązku poddania się szczepieniu przystępnej informacji m.in. o stanie zdrowia oraz dających się przewidzieć następstwach wykonania szczepienia, w tym również m.in. o zagrożeniach chorobowych w przypadku niepoddania się szczepieniu.

Przeprowadzenie badania kwalifikacyjnego ma określić czy u osoby, objętej obowiązkiem szczepienia nie istnieją przeciwwskazania do wykonania szczepienia.