Stefański Ryszard A., Przepadek przedmiotu poręczenia majątkowego

Przepadek przedmiotu poręczenia majątkowego

W razie bezprawnego utrudnia postępowania przez oskarżonego lub podejrzanego istnieje możliwość lub jest obowiązkowe orzeczenie przepadku stanowiących przedmiot poręczenia wartości majątkowych (art. 268 § 1 k.p.k.).

Sąd orzeka na posiedzeniu (art. 270 § 2 k.p.k.). W posiedzeniu mają prawo wziąć udział: oskarżony, poręczający i prokurator (art. 270 § 2 k.p.k.); mogą też złożyć wyjaśnienia na piśmie. Oskarżonego pozbawionego wolności sprowadza się na posiedzenie, jeżeli prezes sądu lub sąd uzna to za potrzebne (art. 270 § 2 k.p.k.). Osoby te należy zawiadomić o czasie i miejscu posiedzenia (art. 117 § 1 k.p.k.). Przed wydaniem postanowienia o przepadku sąd może sprawdzić okoliczności faktyczne niezbędne dla podjęcia decyzji (art. 97).

Nie stanowi przeszkody do rozstrzygnięcia w przedmiocie przepadku przedmiotu poręczenia ich nieusprawiedliwione niestawiennictwo (arg. exart. 117 § 2 k.p.k.).

O przepadku przedmiotu poręczenia lub ściągnięciu sumy poręczenia orzeka z urzędu sąd, przed którym toczy się postępowanie, a w postępowaniu przygotowawczym na wniosek prokuratora sąd właściwy do rozpoznania sprawy (art. 270 § 1 k.p.k.). Jeżeli orzeczenie przepadku przedmiotu poręczenia następuje w stadium postępowania apelacyjnego, sądem właściwym jest sąd II instancji. Orzeczenie o przepadku przedmiotu poręczenia lub ściągnięciu sumy poręczenia może mieć miejsce wtedy, gdy zostanie stwierdzone, że rzeczywiście oskarżony zachował się w sposób uzasadniający taką decyzję.

Przepadek przedmiotów poręczenia jest obligatoryjny lub fakultatywny. Przedmiot poręczenia stanowią wartości majątkowe lub zobowiązania. Utrata wartości majątkowych przez składającego poręczenie następuje w drodze przepadku przedmiotu poręczenia lub ściągnięcia sum poręczenia majątkowego. Przepadek przedmiotu dotyczy pieniędzy i papierów wartościowych, które z mocy prawomocnego postanowienia sądu przechodzą na rzecz Skarbu Państwa, a ściągnięcie sum poręczenia obejmuje przedmiot poręczenia w postaci zastawu lub hipoteki; są one ściągane w drodze egzekucji z ruchomości (art. 844-879 k.p.c.) lub nieruchomości (art. 921-1013 k.p.c.). Przepadek obligatoryjny zachodzi w razie ucieczki lub ukrycia się oskarżonego, a fakultatywny w wypadku utrudniania w inny sposób postępowania karnego lub nieusprawiedliwionego niezgłoszenia się na wezwania do odbycia kary (art. 268 § 1 k.p.k.). Jest to sui generis kara za niewłaściwą ocenę przyszłego zachowania oskarżonego, wynikająca ze zbyt pochopnego podjęcia decyzji o wystąpieniu z poręczeniem albo niesprawowania skutecznego nadzoru nad jego zachowaniem (R.A. Stefański, Środki zapobiegawcze w nowym kodeksie postępowania karnego, Warszawa 1998, s. 130).

Nie chodzi o obawę ucieczki lub ukrycia się, ale o wypadki, gdy wspomniane wyżej zachowania już nastąpiły. Z ucieczką mamy do czynienia wówczas, gdy oskarżony wydalił się z miejsca pobytu, zwykle stałego miejsca zamieszkania, bez podania adresu i bez zamiaru rychłego powrotu. Nie może być traktowany jako ucieczka - jak już wspominano - krótkotrwały wyjazd oskarżonego nawet bez wskazania miejscowości, do której się udaje, jeżeli zostanie stwierdzone, że powróci w najbliższym czasie. Trudno uznać za trafne stwierdzenie, że typową postacią ucieczki jest wydalenie się oskarżonego bez zgody czy wbrew decyzji organu procesowego z miejsca czynności procesowej, w której udział oskarżonego jest obowiązkowy, lub opuszczenie sali rozpraw, mimo zakazu przewodniczącego składu orzekającego.

Ukrywaniem się jest niestawianie się na wezwania organu procesowego i unikanie z nim kontaktu. Nie musi być połączone z wyjazdem oskarżonego z miejscowości, w której przebywa, jednakże konieczne jest stwierdzenie, że nie jest możliwe skontaktowanie się z nim z powodu nieznajomości aktualnego miejsca jego pobytu, która to okoliczność została przez niego świadomie wywołana.

Utrudnianiem postępowania jest każde zachowanie mające na celu uniemożliwienie lub ograniczenie możliwości dotarcia przez organ procesowy do prawdy materialnej lub wykonywania czynności w toku postępowania karnego. Jest nim nakłanianie do fałszywych zeznań lub wyjaśnień, namawianie do nieskładania zeznań lub wyjaśnień, niszczenie dowodów rzeczowych lub ich preparowanie, zacieranie śladów, nakłanianie za pomocą groźby lub przemocy oskarżyciela prywatnego do cofnięcia oskarżenia lub powoda cywilnego do cofnięcia powództwa itp.

„O «utrudnianiu» postępowania w rozumieniu art. 268 § 1 k.p.k. - jak podkreśla się w judykaturze - można mówić dopiero wówczas, gdy podjęte przez sprawcę zabiegi w tym kierunku miały faktycznie negatywny wpływ na postępowanie, czyniąc osiągnięcie celu, o jakim mowa w art. 297 § 1 k.p.k. jak trudniejszym, bardziej odległym, wymagającym przeprowadzenia dodatkowych czynności” (wyrok SA we Wrocławiu z dnia 30 listopada 2005 r., II AKa 279/05, KZS 2006, z. 11, poz. 76). Utrudnianiem jest też nieusprawiedliwione niestawianie się na wezwanie, o czym przekonuje fakt nałożenia na poręczającego obowiązku informowania organu procesowego o poczynaniach oskarżonego zmierzających do uchylenia się od obowiązku stawienia się na wezwanie (art. 273 § 2 k.p.k.). Słusznie podnosi się w orzecznictwie, że skoro oskarżony nie stawił się w terminie do zakładu karnego dla odbycia orzeczonej kary, a poręczającą zawiadomiono o tym jego obowiązku, to wypełnione zostały warunki orzeczenia przepadku sumy poręczenia, które po wydaniu wyroku nadal zabezpiecza przebieg postępowania pod rygorem przepadku tej sumy (art. 268 § 1 i 2 oraz art. 269 § 2 k.p.k.). Zachowania oskarżonego nie usprawiedliwia złożenie wniosku o odroczenie wykonania kary, zwłaszcza, że nadal nie wykonał on omawianego obowiązku (postanowienie SA w Krakowie z dnia 10 marca 2010 r., II AKz 34/10, OSN Prok. i Pr. 2010, nr 9, poz. 30 z glosą aprobującą J. Bosonogi, Prok. i Pr. 2012, Nr 10, s. 158-163).

Orzekając w przedmiocie przepadku lub ściągnięcia wartości majątkowych stanowiących przedmiot poręczenia, sąd może orzec częściowy przepadek lub ściągnięcie tych wartości, stosując wówczas wobec oskarżonego ponadto inny jeszcze środek zapobiegawczy, z wyjątkiem tymczasowego aresztowania (art. 268 § 1a k.p.k.). Decydując o zastosowaniu jeszcze innego środka zapobiegawczego, uwzględnia się rodzaj i charakter obaw określonych w art. 258 § 1-3, przyjętych za podstawę stosowania danego środka oraz nasilenie ich zagrożenia dla prawidłowego przebiegu postępowania w określonym jego stadium.

Nie można orzec przepadku przedmiotu poręczenia lub ściągnięcia sumy poręczenia po ustaniu poręczenia majątkowego, gdyż konsekwencją ustania poręczenia jest zwrot przedmiotu poręczenia i zwolnienie sumy poręczenia (art. 269 § 2 k.p.k.).

Nie jest też dopuszczalne orzeczenie przepadku w razie usprawiedliwienia niestawiennictwa na wezwanie. Słusznie przyjmuje się w judykaturze, że: „Skoro oskarżony usprawiedliwił swe niestawiennictwo, przedkładając zaświadczenie lekarza sądowego, stwierdzające chorobę, to bez podważenia treści tego zaświadczenia nie należało orzekać przepadku sumy poręczenia. Wadliwe było i orzeczenie przepadku bez zastosowania tymczasowego aresztowania oskarżonego” (postanowienie SA w Krakowie z dnia 26 września 1996 r., II AKz 405/96, OSN Prok. i Pr. 1997, nr 3, poz. 23).

Orzeczenie o przepadku nie może być wydane, jeżeli osoba składająca poręczenie majątkowe nie była uprzedzona o wypadkach powodujących przepadek tych wartości. Artykuł 268 § 2 k.p.k. zobowiązuje organ procesowy do uprzedzenia osoby składającej poręczenie majątkowe o wypadkach powodujących przepadek przedmiotu poręczenia, a w myśl art. 16 § 1 k.p.k. brak takiego pouczenia lub mylne pouczenie nie może wywoływać ujemnych skutków procesowych dla uczestnika postępowania lub innej osoby, której to dotyczy. Zachowuje w pełni aktualność pogląd Sądu Najwyższego, że brak takiego uprzedzenia, którego obowiązek dokonania wypływa z ustawy, nie pozwala na orzeczenie przepadku przedmiotu poręczenia lub ściągnięcia sumy poręczenia nawet wówczas, gdy sąd orzekający ma podstawę do przyjęcia, że poręczający znał treść odnośnych przepisów (uchwała SN z dnia 20 maja 1992 r., I KZP 17/92, OSNKW 1992, nr 78, poz. 53).