Stefański Ryszard A., Przedstawienie zarzutów

Przedstawienie zarzutów

Przedstawienie zarzutów jest formalnym wyrazem pociągnięcia określonej osoby do odpowiedzialności karnej. Określenie momentu, w którym następuje przedstawienie zarzutów, jest o tyle istotne, że z faktem tym wiążą się istotne konsekwencje nie tylko w zakresie prawa procesowego, ale także i innych gałęzi prawa. Jest tym aktem procesowym, który skutkuje skierowanie postępowania przeciwko określonej osobie. Tym samym osoba, przeciwko której zostało skierowane ściganie karne, uzyskuje status podejrzanego i korzysta z wielu gwarancji procesowych.

Na przedstawienie zarzutów składa się:

a) wydanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów,

b) niezwłoczne ogłoszenie je podejrzanemu,

c) przesłuchanie podejrzanego.

Wykonanie tych wszystkich czynności nadaje osobie podejrzanej status podejrzanego. Trafnie Sąd Najwyższy wskazał, że pomiędzy terminami „wydanie” postanowienia z art. 71 § 1 k.p.k. a „sporządzenie” postanowienia z art. 313 § 1 k.p.k., zachodzi istotna różnica, jako że dla „wydania” niezbędne jest dopełnienie kolejnych czynności procesowych wskazanych w tym drugim przepisie, określanych jako „promulgacja” postanowienia, która jest z kolei niezbędna dla skuteczności tej czynności procesowej. Tym samym dla przyjęcia, że nastąpiło przekształcenie się postępowania z fazy in rem w fazę in personam nie jest, poza wypadkami wskazanymi w art. 313 § 1 in fine i § 1a k.p.k., wystarczające sporządzenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów(postanowienie SN z dnia 16 stycznia 2009 r., IV KK 256/08, OSN Prok. i Pr. 2009, Nr 6, poz. 26 z glosą aprobująca R.A. Stefańskiego, Prok. i Pr. 2009, Nr 9, s. 152–158).

Podstawę do wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów stanowią dane, które „uzasadniają dostatecznie podejrzenie, że czyn popełniła określona osoba”. Jest to warunek materialny, sprowadzający się do istnienia dostatecznej podstawy faktycznej do postawienia określonej osoby w stan podejrzenia.

W postanowieniu o przedstawieniu zarzutów należy wskazać podejrzanego; następuje to przez wymienienie jego imienia i nazwiska. W wypadku gdy nie ustalono tożsamości podejrzanego, wskazuje się go w taki sam sposób jak w protokole o zatrzymaniu, np. przez podanie rysopisu. Postanowienie o przedstawieniu zarzutów sporządza się oddzielnie dla każdej osoby. Może ono obejmować kilka czynów. Powinno ono zawierać dokładne określenie zarzucanego mu czynu i jego kwalifikacji prawnej. Określając czyn, należy wskazać czas i miejsce jego popełnienia oraz w sposób zwięzły, lecz dokładny i przejrzysty, przytoczyć okoliczności faktyczne wypełniające ustawowe znamiona przestępstwa zarzucanego podejrzanemu. W jednym zdaniu należy ująć takie istotne okoliczności, jak czas i miejsce popełnienia zarzucanego czynu, dokładne jego określenie oraz wskazanie innych okoliczności, do których zalicza się sposób popełnienia czynu (modus operandi). Chodzi o przytoczenie w formie syntetycznej danych, które wypełniają dyspozycję przepisu określającego jego kwalifikację prawną. Orzeczenie zdania głównego powinno określać zarzucane oskarżonemu zachowanie, naruszające normę prawa karnego, np. przywłaszczył sobie, zabrał w celu przywłaszczenia. Niedopuszczalne jest powtarzanie określeń ustawowych, a należy je zastąpić przytoczeniem okoliczności faktycznych, które składają się na istotę inkryminowanego zachowania.

Właściwe określenie zarzucanego czynu ma ważne znaczenie dla obrony podejrzanego. Trafnie wskazuje się w orzecznictwie, że: „Przepis art. 269 § 2 [ob. 313 § 2] k.p.k. stanowi, iż postanowienie o przedstawieniu zarzutów winno zawierać między innymi dokładne określenie zarzucanego czynu. Ogólnikowość zarzutów stawianych podejrzanemu w śledztwie wpływa na jego obronę, utrudniając ją w znacznym stopniu - co powoduje, iż naruszenie przepisu art. 269 § 2 [ob. 313 § 2] k.p.k. nie może być przed sądem konwalidowane i to nawet przez sporządzenie już we właściwej formie nowego aktu oskarżenia” (postanowienie SA w Katowicach z dnia 8 lutego 1995 r., II Akz 23/95, OSN PiPr 1985, nr 7–8, poz. 31).

W kwalifikacji prawnej należy podać konkretny przepis ustawy karnej, który został naruszony, a także inne przepisy, które odzwierciedlają istotę czynu, np. jeżeli sprawca dopuścił się czynu w warunkach powrotu do przestępstwa, należy podać także art. 64 § 1 lub 2 k.k. W wypadku gdy czyn wyczerpuje znamiona określone w dwóch lub więcej przepisach ustawy karnej, należy powołać wszystkie zbiegające się przepisy, np. art. 197 § 1 i art. 200 § 1 k.k.