Kidyba Andrzej, Prawa korporacyjne w depozycie papierów wartościowych – spółka akcyjna

Prawa korporacyjne w depozycie papierów wartościowych – spółka akcyjna

Procedura przedstawia realizację praw korporacyjnych w spółce publicznej oraz w spółce akcyjnej niebędącej spółką publiczną, której akcje zostały zapisane w depozycie papierów wartościowych. Należy zauważyć, że reżim depozytowy jest obligatoryjny dla spółki publicznej. Jednocześnie dla spółki akcyjnej niebędącej spółką publiczną, której akcje zostały zapisane w depozycie papierów wartościowych stanowi jedynie alternatywę. Realizacja praw korporacyjnych przebiega za pośrednictwem podmiotu prowadzącego urządzenia rejestrujące do których należy depozyt papierów wartościowych. W sposób szczegółowy omówiono wykonywanie praw korporacyjnych w reżimie depozytowym, w tym, w szczególności udział w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy oraz wykonywanie na nim prawa głosu. Warto dodać, że wprowadzony złożony i obligatoryjny, a także powszechny mechanizm dematerializacji akcji zmienił w sposób diametralny wykonywanie uprawnień składających się na akcję rozumianą jako prawo podmiotowe przez akcjonariusza, zastawnika oraz użytkownika.

Spółka akcyjna występuje w swojej pierwszej formie ustrojowej, tj. spółki w organizacji od chwili zawiązania (por. art. 323 § 1 k.s.h.) do czasu wpisu do rejestru przedsiębiorców. Z tym momentem spółce przysługuje zdolność prawna. W praktyce oznacza to, że spółka akcyjna w organizacji posiada status podmiotu prawnego (por. art. 11 k.s.h., art. 33¹ k.c.). Tym samym, prawa majątkowe wniesione do spółki przez jej założycieli lub akcjonariuszy, przysługują wyłącznie i bezpośrednio samej spółce akcyjnej w organizacji. Z chwilą wpisu do rejestru przedsiębiorców w myśl art. 12 k.s.h. spółka akcyjna staje się podmiotem praw i obowiązków spółki akcyjnej w organizacji. Jest to możliwe dzięki przyjęciu konstrukcji prawnej zasady tożsamości, (tj. identyczności) spółki akcyjnej w organizacji oraz spółki akcyjnej wpisanej do rejestru przedsiębiorców. Z reguły tożsamości, z kolei wynika kontynuacja (tj. ciągłość) stosunków prawnych spółki z czasu organizacyjnego po jej wpisie do rejestru przedsiębiorców. Dodatkowo, spółka akcyjna odpowiada za zobowiązania wyłącznie swoim majątkiem (por. art. 301 § 5 k.s.h.). Tymczasem, po zaistnieniu przyczyny rozwiązania spółki akcyjnej (por. art. 459 k.s.h.) – spółka wchodzi w fazę likwidacji, po której zakończeniu następuje wykreślenie spółki z rejestru przedsiębiorców. W efekcie, zostaje zakończony jest byt prawny.

W myśl art. 301 k.s.h. spółka akcyjna może zostać powołana przez jej założycieli w każdym celu prawnie dozwolonym. Statut spółki akcyjnej powinien określać: firmę i siedzibę spółki, przedmiot działalności spółki, czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony, wysokość kapitału zakładowego oraz kwotę wpłaconą przed zarejestrowaniem na pokrycie kapitału zakładowego, (kapitał zakładowy powinien wynosić co najmniej 100 000 złotych, por. art. 308 § 1 k.s.h.; jest on podzielony na akcje o równej wartości nominalnej, jednakże nie niższej niż 1 grosz, art. 302 k.s.h.); także treść statutu spółki akcyjnej powinna wskazywać wartość nominalną akcji i ich liczbę ze wskazaniem, jak również to czy akcje są imienne, czy na okaziciela; liczbę akcji poszczególnych rodzajów i związane z nimi uprawnienia, jeżeli mają być wprowadzone akcje różnych rodzajów; nazwiska i imiona albo firmy (nazwy) założycieli; liczbę członków zarządu i rady nadzorczej albo co najmniej minimalną lub maksymalną liczbę członków tych organów oraz podmiot uprawniony do ustalenia składu zarządu lub rady nadzorczej, a także pismo do ogłoszeń, jeżeli spółka akcyjna zamierza dokonywać ogłoszeń również poza Monitorem Sądowym i Gospodarczym, (por. art. 304 § 1 k.s.h.). Dodatkowo, pod rygorem bezskuteczności wobec spółki, statut spółki akcyjnej powinien zawierać postanowienia dotyczące: liczby i rodzajów tytułów uczestnictwa w zysku lub w podziale majątku spółki oraz związanych z nimi praw, wszelkich związanych z akcjami obowiązków świadczenia na rzecz spółki, poza obowiązkiem wpłacenia należności za akcje, warunków i sposobu umorzenia akcji, ograniczeń zbywalności akcji, uprawnień osobistych przyznanych akcjonariuszom, o których stanowi w art. 354 k.s.h., a także co najmniej przybliżonej wielkości wszystkich kosztów poniesionych lub obciążających spółkę w związku z jej utworzeniem, (por. art. 304 § 2 k.s.h.). Treść statutu spółki akcyjnej może zawierać postanowienia odmienne, niż przewiduje ustawa, jeżeli ustawa na to zezwala (por. art. 304 § 3 k.s.h.).

W nauce prawa wyróżniamy kilka znaczeń terminu akcja. W jednym z nich przez termin akcja należy rozumieć prawo podmiotowe, którego wypływają dwa rodzaje uprawnień, tj. prawa korporacyjne oraz prawa czysto majątkowe.

Te pierwsze obejmują:

- prawo do udziału w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy;

- prawo głosu;

- prawo kontroli,

- prawo do informacji o stanie spraw spółki akcyjnej;

a także, tzw. szczególne prawa korporacyjne,

tj. prawo wyboru (w określonych sytuacjach) do organów spółki akcyjnej,

- prawo do decydowania o wstąpieniu (lub przystąpieniu) do spółki nowych akcjonariuszy;

- prawo zaskarżania uchwał przez akcjonariuszy;

- prawo sankcjonowania członków organów spółki akcyjnej;

- prawo dochodzenia roszczeń spółki akcyjnej

Prawa korporacyjne zapewniają przede wszystkim realizację praw członkowskich akcjonariusza w spółce akcyjnej, mają również charakter praw majątkowych;

Tymczasem prawa majątkowe obejmują:

- prawo do dywidendy;

- prawo do objęcia nowo utworzonych akcji (tzw. prawo poboru)

- prawo do kwoty likwidacyjnej w przypadku rozwiązania i likwidacji spółki akcyjnej;

- prawo do szczególnych korzyści;

- prawo do umorzenia akcji

Z akcji rozumianej jako prawo podmiotowe wynika zespół funkcjonalnie powiązanych ze sobą praw korporacyjnych i prawa majątkowych. Należy zauważyć, że prawa korporacyjne służą głównie zapewnieniu prawidłowej realizacji i ochronie praw majątkowych. Przykładem może być akcjonariusz, który wykonuje prawo głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy i tym samym współuczestniczy w decyzjach dotyczących wypłaty zysku, czy też udzielenia członkom organów spółki akcyjnej absolutorium. Przez termin absolutorium należy rozumieć zwolnienie członków organów z ewentualnej odpowiedzialności za skutki prawne podjętych decyzji albo też ma wpływ na zmianę składu członków organów spółki akcyjnej by w ten sposób nawiązać współpracę z osobami o wysokich kompetencjach.

Zgodnie z art. 328¹⁰ k.s.h. spółka wykonuje zobowiązania pieniężne spółki wobec akcjonariuszy z przysługujących im praw z akcji za pośrednictwem podmiotu prowadzącego rejestr akcjonariuszy albo depozyt papierów wartościowych, chyba że statut stanowi inaczej.