Izydorczyk Jacek, Pozbawienie wolności osoby korzystającej z immunitetu dyplomatycznego

Pozbawienie wolności osoby korzystającej z immunitetu dyplomatycznego

Rozdział 61 kodeksu postępowania karnego reguluje immunitety dyplomatyczny oraz konsularny. Immunitety te są tzw. immunitetami formalnoprawnymi, tzn. nie uchylają przestępności czynu, a jedynie uniemożliwiają ściganie osoby, która jest nimi objęta. Kwestię zwolnień spod jurysdykcji krajowej poza przepisami kodeksu postępowania karnego (rozdział 61 „Immunitety osób należących do przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych państw obcych”) reguluje także prawo międzynarodowe - przede wszystkim:

– konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych z dnia 18 kwietnia 1961 r. (Dz. U. z 1965 r. Nr 37, poz. 232) oraz

– konwencja wiedeńska o stosunkach konsularnych z dnia 24 kwietnia 1963 r. (Dz. U. z 1982 r. Nr 13, poz. 98).

Ważne jest wyraźne zaznaczenie tutaj, że immunitety te zabraniają jedynie ścigania osoby objętej takim immunitetem zakrajowym, nie zabraniają zaś prowadzenia czynności pozaprocesowych (operacyjnych), które w konsekwencji mogą prowadzić do zastosowania środków przewidzianych w prawie międzynarodowym, w tym do uznania przez Polskę określonej osoby za niepożądaną na jej terytorium (tzw. persona non grata). Oczywiste jest bowiem, że nie może być tolerowane naruszanie prawa - nawet przez oficjalnego przedstawiciela państwa obcego (zresztą prawo do uznania danej osoby za niepożądaną jest prawem władczym państwa jako podmiotu prawa międzynarodowego i wcale nie musi dotyczyć wyłącznie sprawców przestępstw). Celem immunitetów jest przecież honorowanie dobrych zwyczajów międzynarodowych, a nie zapewnianie bezkarności czy też nawet tolerowanie innych zachowań nieprzystających dyplomatom (np. niemoralne zachowania, brak szacunku okazywany państwu siedziby misji dyplomatycznej itp.).

Ochrona immunitetów zakrajowych jest zróżnicowana, gdy chodzi o zakres ochrony osoby, której przysługuje taki immunitet (a właściwie ją ochrania - zob. uwagi powyżej). Immunitet dyplomatyczny jest określony w przepisie art. 578 k.p.k., zgodnie z którym nie podlegają orzecznictwu polskich sądów karnych:

1) uwierzytelnieni w Rzeczypospolitej Polskiej szefowie przedstawicielstw dyplomatycznych państw obcych,

2) osoby należące do personelu dyplomatycznego tych przedstawicielstw,

3) osoby należące do personelu administracyjnego i technicznego tych przedstawicielstw,

4) członkowie rodzin powyższych osób, jeżeli pozostają z nimi we wspólnocie domowej, oraz

5) inne osoby korzystające z immunitetów dyplomatycznych na podstawie ustaw, umów lub powszechnie uznanych zwyczajów międzynarodowych.

Jest to immunitet przedmiotowo nieograniczony i obejmuje wszelkie czyny zabronione popełnione przez osoby, które są chronione. Nieważne jest przy tym, czy czyny zabronione wiążą się z funkcjami wykonywanymi przez takie osoby, a ochrona dotyczy nawet czynów popełnionych przed uzyskaniem immunitetu (zob. J. Izydorczyk (w:) Podstawy prawa karnego międzynarodowego, M. Królikowski, P. Wiliński, J. Izydorczyk, Warszawa 2008, s. 363–394; T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego oraz ustawa o świadku koronnym. Komentarz, Warszawa 2008, s. 1206–1351).

Zgodnie z § 26 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 stycznia 2002 r. w sprawie szczegółowych czynności sądów w sprawach z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego oraz karnego w stosunkach międzynarodowych (Dz. U. Nr 17, poz. 164 z późn. zm.) w razie wątpliwości, czy dana osoba, instytucja lub organizacja międzynarodowa korzysta z immunitetu jurysdykcyjnego w Rzeczypospolitej Polskiej, sądy mogą się zwracać do Ministra Sprawiedliwości o stwierdzenie tej okoliczności, przesyłając jednocześnie akta sprawy. Jeżeli chodzi o prokuratorów, to organem właściwym tutaj jest Prokurator Generalny (poprzez Departament Współpracy Międzynarodowej Prokuratury Generalnej).

Ponadto zob. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 kwietnia 2016 roku - Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury oraz jego Dział IV "Współpraca międzynarodowa w sprawach karnych".

Zgodnie z § 291 ust. 1 Regulaminu naczelnik właściwego wydziału zamiejscowego, prokurator regionalny lub prokurator okręgowy bezzwłocznie powiadamia, za pośrednictwem Prokuratury Krajowej, właściwą w sprawach protokołu dyplomatycznego komórkę organizacyjną urzędu obsługującego ministra właściwego do spraw zagranicznych o prowadzeniu postępowania karnego dotyczącego osoby korzystającej z immunitetu dyplomatycznego i konsularnego.

Immunitety nie służą w przypadku osób w zakresie czynności niepełnionych podczas i w związku z wykonywaniem ich funkcji urzędowych, jeżeli są obywatelami polskimi lub mają w Polsce stałe miejsce zamieszkania (zob. art. 584 k.p.k.). Wynika to z ogólnej zasady prawa międzynarodowego, że w przypadku tzw. kolizji obywatelstw - pierwszeństwo ma jurysdykcja miejscowa (np. jurysdykcja polska wobec obywatela polskiego posiadającego jeszcze inne obywatelstwo).