Kremens Karolina, Powołanie biegłego

Powołanie biegłego

W każdym przypadku, gdy rozstrzygnięcie danej kwestii wymaga „wiadomości specjalnych”, tj. takich, które wykraczają poza powszechną wiedzę przeciętnego człowieka, konieczne jest powołanie biegłego. Biegłym będzie więc ta osoba, która te wiadomości specjalne będzie posiadać.

W żadnym wypadku natomiast sąd nie może, nawet jeżeli posiadałby wiadomości specjalne (np. z zakresu badań pisma ręcznego, wynikające z uprzedniego doświadczenia w tym zakresie), nie powołać biegłego. Przepis mówi bowiem wprost, że stwierdzenie okoliczności wymagających wiadomości specjalnych skutkuje (obligatoryjnie) „zasięgnięciem opinii” biegłego lub biegłych (zob. wyrok SN z dnia 3 maja 1982 r., I KR 319/81, OSNPG 1982, nr 11, poz. 149 oraz wyrok SN z 20 maja 1984 r., I KR 102/84, OSNPG 1984, nr 12, poz. 112).

Sąd nie może również w zasadzie powoływać biegłych w kwestii dotyczących prawa. Ta sfera należy do zakresu kompetencji samego sądu. Natomiast przy wysokim i ciągle rosnącym stopniu skomplikowania prawa oraz coraz częściej pojawiającym się w toku postępowań sądowych kwestiach z zakresu prawa międzynarodowego czy państwa obcego, nie można wykluczyć dopuszczalności uczynienia przedmiotem opinii biegłego także prawa.

Postanowienie o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego wymaga spełnienia wszystkich wymogów formalnych postanowienia (art. 94 k.p.k.), a także szczególnych wymogów przewidzianych dla postanowień tego rodzaju zawartych w art. 194 k.p.k. Przepis precyzyjnie określa treść postanowienia wskazując, że musi ono zawierać:

1. imię, nazwisko i specjalność biegłego lub biegłych, a w wypadku opinii instytucji, w razie potrzeby specjalność i kwalifikacje osób, które powinny wziąć udział w przeprowadzeniu ekspertyzy;

2. przedmiot i zakres ekspertyzy ze sformułowaniem, w miarę potrzeby, pytań szczegółowych,

3. termin dostarczenia opinii.

Polska procedura karna dopuszcza powoływanie zarówno jednego biegłego do wydania opinii (najczęstszy przypadek), jak również zespołu biegłych z tej samej dziedziny, co bezpośrednio wynika z treści art. 193 § 1 k.p.k. Dopuszczalne jest także powoływanie biegłych z różnych specjalności, którym w takim przypadku organ powołujący wskaże czy opinia ma zostać wydana wspólnie (tzw. opinia kompleksowa), czy też każdy z biegłych wyda opinię odrębną.

Organ procesowy powołując biegłego ma dowolność powołania go z grupy biegłych sądowych, tj. osób wpisanych na listę biegłych prowadzoną przez prezesa sądu okręgowego, a także tzw. biegłych ad hoc, tj. osób nieznajdujących się na takiej liście, lecz posiadających odpowiednią wiedzę w danej dziedzinie. Wybór biegłego zależy wyłącznie od uznania organu procesowego, aczkolwiek za oczywiste należy uznać, że powinien to być biegły posiadający najwyższe kwalifikacje. Jedyna różnica wynikająca ze statusu biegłego sądowego pozwala takiej osobie powołać się na przyrzeczenie złożone przy ustanowieniu go w charakterze biegłego sądowego, podczas gdy biegły ad hoc musi złożyć przyrzeczenie przed wydaniem opinii ustnej (art. 197 § 1 i 2 k.p.k.). Wskazać jednak należy, iż w praktyce różnica ta ma charakter marginalny albowiem rzadkością jest odbieranie przyrzeczeń od biegłych, gdy strony nie domagają się dokonania takiej czynności.

Postanowienie o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego może być wydane, jak wynika z art. 93 § 3 k.p.k. jedynie przez sąd (w postępowaniu sądowym) albo prokuratora lub inny organ postępowania przygotowawczego (w postępowaniu przygotowawczym). Istnieją jednak trzy przypadki, gdy jedynie sądowi oraz prokuratorowi przysługuje to uprawnienie:

1. powołanie biegłego lekarza lub biegłego psychologa do udziału w przesłuchaniu świadka, co do którego stanu zdrowia psychicznego, rozwoju umysłowego, zdolności postrzegania lub odtwarzania spostrzeżeń istnieje wątpliwość (art. 192 § 2 k.p.k.),

2. powołanie dwóch biegłych psychiatrów dla stwierdzenia opinii o stanie zdrowia (poczytalności) oskarżonego (art. 202 § 1 k.p.k.),

3. badanie oskarżonego przez biegłych psychologów lub lekarzy z zachowaniem zasad określonych w art. 74 k.p.k. (art. 215 k.p.k.).

Postanowienie o powołaniu biegłego ma charakter niezaskarżalny (zob. art. 459 k.p.k.). Mimo to w postępowaniu przygotowawczym jest doręczane stronom i ich przedstawicielom procesowym (art. 318 k.p.k.) celem zapoznania się z treścią pytań kierowanych do biegłego i możliwością wnioskowania o zadanie biegłemu pytań dodatkowych. Co więcej, zezwala się na wzięcie udziału w przesłuchaniu biegłych (przy czym podejrzanego pozbawionego wolności nie sprowadza się, gdy spowodowałoby to poważne trudności) oraz na zapoznanie się ze złożoną opinią na piśmie (art. 318 k.p.k.). W postępowaniu sądowym strony muszą zostać jedynie zawiadomione o wydaniu postanowienia, co jednak nie jest konieczne, gdy strona była obecna przy ogłoszeniu postanowienia (art. 100 § 4-5 k.p.k.).