Bełczącki Robert Marek, Postępowanie z wniosku o stwierdzenie zasiedzenia służebności przesyłu

Postępowanie z wniosku o stwierdzenie zasiedzenia służebności przesyłu

Nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1 k.c., prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń (służebność przesyłu, art. 305¹ k.c.).

Służebnością przesyłu można obciążyć nieruchomość gruntową, budynkową lub lokalową (art. 46 § 1 w zw. z art. 49 § 1 k.c.), na której są lub mają być posadowione urządzenia przesyłowe przedsiębiorcy (por. wyrok SN z dnia 23 czerwca 1993 r., I CRN 72/93, Mon. Praw. 1993, nr 4, poz. 15; uchwałę SN z dnia 13 stycznia 1995 r., III CZP 169/94, OSNC 1995, nr 4, poz. 64).

Podmiotem, na rzecz którego może być ustanowiona służebność przesyłu, jest wyłącznie przedsiębiorca (art. 43¹ § 1 k.c.). Działalność tego przedsiębiorcy powinna być związana z wykorzystaniem urządzeń przesyłowych (por. G. Bieniek, Urządzenia przesyłowe. Problematyka prawna, Warszawa 2009, s. 11; B. Rakoczy, Służebność przesyłu w praktyce, Warszawa 2009, s. 16).

Ustanowienie służebności przesyłu może nastąpić w drodze umowy. Podmiotem, który może ustanowić służebność przesyłu na rzecz wspomnianego przedsiębiorcy jest właściciel (użytkownik wieczysty) nieruchomości, na której urządzenia przesyłowe są lub mają być posadowione (nieruchomości obciążonej). Ustanowienie służebności przesyłu może także nastąpić w drodze orzeczenia sądu lub decyzji administracyjnej.

Służebność przesyłu może zostać nabyta przez przedsiębiorcę przesyłowego w drodze zasiedzenia.

Warunkiem zasiedzenia służebności przesyłu jest korzystanie przez przedsiębiorcę przesyłowego z trwałego i widocznego urządzenia (art. 292 k.c.).

Podziemne urządzenia przesyłowe spełniają przesłankę "widoczności" w rozumieniu art. 292 k.c. wtedy, gdy są widoczne dzięki odpowiednim oznaczeniom na gruncie, ale także wtedy, gdy takich oznaczeń nie ma lub są trudno dostrzegalne, jednak właściciel nieruchomości wie o nich od czasu budowy inwestycji albo może się o nich dowiedzieć z różnych źródeł, w tym z dokumentów i map oraz na podstawie towarzyszących urządzeniom instalacji naziemnych (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 2018 r., IV CSK 229/17, LEX nr 2557160). Przesłanka widoczności urządzenia w rozumieniu art. 292 k.c. jest spełniona zarówno wtedy, gdy właściciel nieruchomości wie, że na jego nieruchomości pod powierzchnią gruntu jest usytuowane trwałe urządzenie, jak i wtedy, gdy mógł się o tym dowiedzieć, stwierdzając istnienie na gruncie oznaczeń wymaganych właściwymi przepisami dla danego rodzaju urządzenia podziemnego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 lutego 2013 r., II CSK 389/12, OSNC-ZD 2014/1/3, LEX nr 1314388).

Posiadanie przez przedsiębiorstwo państwowe urządzeń energetycznych oraz cudzej nieruchomości, na której zostały posadowione, jest posiadaniem w rozumieniu art. 352 k.c. (posiadaniem służebności) i może prowadzić do zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej służebności przesyłu (art. 292 w zw. z art. 172 k.c.; por. postanowienie SN z dnia 13 października 2011 r., V CSK 502/10, LEX nr 1096048).

Przed wejściem w życie art. 305¹-305⁴ k.c. dopuszczalne było nabycie w drodze zasiedzenia na rzecz przedsiębiorcy służebności odpowiadającej treścią służebności przesyłu. Okres występowania na nieruchomości stanu faktycznego odpowiadającego treści służebności przesyłu przed wejściem w życie art. 305¹-305⁴ k.c. podlega doliczeniu do czasu posiadania wymaganego do zasiedzenia tej służebności (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 2013 r., III CZP 18/13, OSNC 2013/12/139, LEX nr 1316046; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2008 r., III CZP 89/08, LEX nr 458125). Tak jak dla ustanowienia na rzecz przedsiębiorcy lub nabycia przez przedsiębiorcę w drodze zasiedzenia służebności przesyłu, tak i dla ustanowienia na rzecz przedsiębiorstwa lub nabycia przez przedsiębiorstwo w drodze zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu, bezprzedmiotowe jest oznaczenie "nieruchomości władnącej" (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2008 r., III CZP 89/08, LEX nr 458125). Rezygnacja z określania w postanowieniu stwierdzającym nabycie przez zasiedzenie służebności nieruchomości władnącej, a odwołanie się do pojęcia przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym, stanowi następstwo domniemania, że składnikiem przedsiębiorstwa zawsze jest taka nieruchomość, ale istnienie jej nie stanowi merytorycznej przesłanki zasiedzenia (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2015 r., V CSK 106/14, LEX nr 1677137). Jeżeli okres wymagany do zasiedzenia służebności upłynął przed dniem 3 sierpnia 2008 r., posiadacz nabywał służebność odpowiadającą treści służebności przesyłu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 czerwca 2016 r., II CSK 639/15, LEX nr 2075706).

Jeżeli nieruchomość państwowa znajdująca się w samoistnym posiadaniu osoby niebędącej właścicielem została w okresie obowiązywania regulacji wyłączającej nabycie przez zasiedzenie własności nieruchomości państwowych zbyta na rzecz osoby fizycznej, zasiedzenie biegnie od dnia utraty przez nieruchomość statusu przedmiotu własności państwowej; termin zasiedzenia ulega jednak skróceniu o czas, w którym nieruchomość była własnością państwową, lecz nie więcej niż o połowę (por. uchwała SN z dnia 19 stycznia 2006 r., III CZP 100/05, OSNC 2006, nr 6, poz. 95, LEX nr 165500).

Patrz także przebieg procedury oraz komentarze zamieszczone w schemacie:

Postępowanie z wniosku w sprawie o zasiedzenie nieruchomości.

W myśl art. 292 w zw. z art. 305⁴ k.c. służebność przesyłu może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia. Przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie stosuje się odpowiednio.

Zgodnie z art. 172 § 1 k.c. posiadacz nieruchomości niebędący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny w dobrej wierze.

Dobra wiara polega na usprawiedliwionym w danych okolicznościach przekonaniu posiadacza, że przysługuje mu takie prawo do władania rzeczą, jakie faktycznie wykonuje (postanowienie SN z dnia 7 maja 1971 r., I CR 302/71, NP 1973, nr 4, s. 580).

Natomiast w myśl § 2 po upływie lat trzydziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze.

Patrz także: Bieg terminu zasiedzenia nieruchomości.

Rozstrzygając, czy uzyskanie posiadania służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu nastąpiło w złej wierze, należy mieć na względzie całokształt okoliczności poprzedzających i towarzyszących uzyskaniu posiadania służebności; domniemanie dobrej wiary jest obalone, gdy z całokształtu okoliczności wynika, że przedsiębiorca przesyłowy w chwili uzyskania posiadania wiedział lub powinien był wiedzieć przy zachowaniu wymaganej staranności, że do nieruchomości, na której zlokalizowane są urządzenia przesyłowe, nie przysługuje mu prawo o treści odpowiadającej służebności przesyłu (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 2016 r., III CZP 86/16, OSNC 2017/9/98, LEX nr 2162826).

Wybudowanie urządzeń przesyłowych na gruncie osoby trzeciej za jej zgodą wyrażoną bez zachowania formy aktu notarialnego świadczy o złej wierze posiadacza służebności (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2019 r., III CZP 110/18, OSNC 2020/1/9, LEX nr 2656252).

Wybudowanie na cudzej nieruchomości urządzeń przesyłowych przez korzystające z nich przedsiębiorstwo po uzyskaniu decyzji wydawanych w procesie budowlanym nie rozstrzyga o możliwości zakwalifikowania posiadania nieruchomości, na której te urządzenia zostały posadowione, jako wykonywanego w dobrej wierze (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 2015 r., III CZP 76/15, OSNC 2016/12/138, LEX nr 1958100).

Przedsiębiorstwo państwowe, które nabyło z mocy prawa - na podstawie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych (Dz.U. 1991 r., Nr 2, poz. 6) - własność urządzeń przesyłowych, posadowionych na nieruchomości Skarbu Państwa, może być uznane za posiadacza w dobrej wierze służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2019 r. III CZP 81/18 OSNC 2020/1/4, LEX nr 2619855; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 lipca 2018 r., IV CSK 136/17, OSNC-ZD 2019/3/42, LEX nr 2522994).

Władanie przez przedsiębiorstwo państwowe cudzą nieruchomością w zakresie odpowiadającym służebności przesyłu w błędnym przekonaniu, że jest ono wykonywane na podstawie decyzji wydanej na podstawie art. 35 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (jedn. tekst: Dz.U. z 1974 r. Nr 10, poz. 64 ze zm.), może prowadzić do zasiedzenia takiej służebności (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2017 r., II CSK 205/16, OSNC 2017/10/115, LEX nr 2290353).

Do nabycia w drodze zasiedzenia służebności przesyłu konieczne jest łączne spełnienie dwóch przesłanek:

– korzystanie z trwałego i widocznego urządzenia oraz

– upływu wymaganego ustawą okresu (20 lub 30 lat).

Przedsiębiorstwa państwowego nie można uznać w okresie do dnia 1 lutego 1989 r. za samoistnego posiadacza nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności gruntowej (art. 352 k.c.). Oznacza to, że niedopuszczalne jest zaliczanie posiadania przez przedsiębiorstwo państwowe wykonywanego przed tą datą do okresu potrzebnego do nabycia służebności przez zasiedzenie przez następcę prawnego tego przedsiębiorstwa (tak Sąd Najwyższy w postanowieniach z dnia 10 lipca 2008 r., III CSK 73/08 oraz z dnia 16 października 2009 r., II CSK 103/09, a także w wyroku z dnia 9 grudnia 2009 r., IV CSK 291/09).

Wykonywanie uprawnień w zakresie wynikającym z decyzji wydanej na podstawie art. 35 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (tekst jedn.: Dz. U. z 1974 r. Nr 10, poz. 64 ze zm.), stanowiącej tytuł prawny do ich wykonywania, nie prowadzi do nabycia przez zasiedzenie służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu (por. uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 2014 r., III CZP 87/13, OSNC 2014/7-8/68, LEX nr 1444416).

Jeżeli przedsiębiorca będący właścicielem urządzeń wymienionych w art. 49 § 1 k.c. wykonuje uprawnienia wynikające z decyzji wydanej na rzecz jego poprzednika prawnego na podstawie art. 35 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (tekst jedn.: Dz. U. z 1974 r. Nr 10, poz. 64 ze zm.), właściciel nieruchomości nie może żądać ustanowienia służebności przesyłu (art. 305² § 2 k.c.) (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2014 r., III CZP 107/13, OSNC 2015/3/29, LEX nr 1488917).

W myśl art. 609 § 1 k.p.c. uprawnionym do złożenia wniosku o stwierdzenie zasiedzenia służebności jest każdy zainteresowany, czyli podmiot posiadający interes prawny w stwierdzeniu zasiedzenia zarówno na swoją rzecz, jak i na rzecz innego podmiotu, w szczególności posiadacz służebności, tj. przedsiębiorstwo przesyłowe.