Piaskowska Olga Maria, Postępowanie w razie stwierdzenia nadużycia prawa procesowego

Postępowanie w razie stwierdzenia nadużycia prawa procesowego

Strona ma prawo do korzystania ze wszystkich uprawnień, jakie w konkretnym przypadku zostały dla niej przewidziane. Uprawnienia te należy rozumieć szeroko, a zatem jako możliwość skorzystania z każdej instytucji uregulowanej przepisami prawa procesowego, czy związanych z nimi praw.

Stosownie do treści art. 4¹ k.p.c. z uprawnienia przewidzianego w przepisach postępowania stronom i uczestnikom postępowania nie wolno czynić użytku niezgodnego z celem, dla którego je ustanowiono (nadużycie prawa procesowego).

Strona powinna wykorzystywać przysługujące jej uprawnienia zgodnie z celem, jakiemu mają służyć, tj. takim, jaki przewidział dla nich ustawodawca. Tytułem przykładu składając zażalenie strona zmierza do wzruszenia orzeczenia nim zaskarżonego, składając wniosek o wyłączenie sędziego – dąży do jego wyłączenia bądź wyjaśnienia okoliczności, które budzą jej wątpliwości co do ewentualnej bezstronności sędziego.

W obecnym stanie prawnym korzystanie przez stronę z uprawnienia, które będzie sprzeczne z konkretnym celem, dla którego je ustanowiono, może zostać uznane za nadużycie prawa procesowego.

Trafnie wskazała A. Góra-Błaszczykowska, iż przez nadużycie praw procesowych należy rozumieć ich wykonywanie, np. poprzez podejmowanie, czynności procesowych przewidzianych przez ustawodawcę, formalnie dopuszczalnych, dozwolonych, których dokonanie dopiero w okolicznościach konkretnego przypadku może zostać uznane za nadużycie praw procesowych przez stronę (zob. A. Góra-Błaszczykowska, Zasada równości stron w procesie cywilnym, Warszawa 2008, s. 350 i n.).

Najtrudniejsze jest dokonanie oceny, kiedy strona korzysta ze swojego prawa w sposób sprzeczny z celem, dla którego je ustanowiono. Wymaga to ustalenia:

1) jaki jest cel konkretnego uprawnienia – jest to stosunkowo proste do ustalenia;

2) że strona korzysta ze swojego uprawnienia w innym celu, a zatem że podejmuje działania, które celowo zmierzają do innego celu aniżeli ten, który został przez ustawodawcę przewidziany dla określonego uprawnienia.

Ustalenie okoliczności wskazanych w pkt 2 nie może budzić wątpliwości, a trudność w tym zakresie polega na tym, że przepis odwołuje się de facto do sfery motywacyjnej. Działanie w celu oznacza bowiem podejmowanie czynności w określonym kierunku. Działanie niezgodne z celem zakłada bowiem, że stronie znany jest cel, dla którego została powołana określona instytucja, jednakże korzysta ona z niej – stwarzając pozory korzystania z uprawnień procesowych jej przysługujących – w innym celu (zob. O.M. Piaskowska, komentarz do art. 4¹, teza nr 7, [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Postępowanie procesowe. Komentarz do niektórych przepisów, LEX 2019).