Izydorczyk Jacek, Postępowanie po otrzymaniu wniosku organu państwa obcego o zastosowanie tymczasowego aresztowania (ekstradycja uproszczona)

Postępowanie po otrzymaniu wniosku organu państwa obcego o zastosowanie tymczasowego aresztowania (ekstradycja uproszczona)

Ekstradycja jest bardzo starą instytucją prawną. Należy przy tym przypomnieć, że terminem prawnym istniejącym od dawna w prawie polskim jest „wydanie”, a nie „ekstradycja”. Dopiero Konstytucja RP z 1997 r. wprowadziła to określenie do języka prawnego (był to dotychczas jedynie termin języka prawniczego). Następnie w naszym prawie (tj. w kodeksie postępowania karnego) pojawiły się terminy „dostarczenie” (w związku z przyjęciem Statutu Rzymskiego Międzynarodowego Trybunału Karnego z 1998 r.) oraz „przekazanie” (po implementacji decyzji ramowej dotyczącej Europejskiego Nakazu Aresztowania z 2002 r.). Ekstradycja („wydanie”) polega na wydaniu osoby przez państwo na obszarze, którego się osoba taka znajduje, państwu obcemu w celu postawienia jej przed sądem lub w celu odbycia przez nią kary. Z kolei „dostarczenie” jest wydaniem osoby do (pod jurysdykcję) Międzynarodowego Trybunału Karnego, zaś „przekazanie” jest wydaniem osoby do innego kraju UE (zamiast tradycyjnej ekstradycji). Jednakże wszystkie te instytucje bez względu na swe nazwy prawne (ustawowe) są wydaniem - różnią się jedynie tym gdzie (tzn. komu) daną osobę się wydaje oraz trybem samego wydawania. Jeżeli chodzi o wydanie właściwe (tradycyjne), a więc ekstradycję, to Polska jest stroną umów międzynarodowych dotyczących wydawania osób, w tym traktatów dwustronnych ekstradycyjnych. Jednym z ważniejszych aktów jest Europejska Konwencja o Ekstradycji z 1957 r. wraz z protokołami dodatkowymi z lat 1975 i 1978 (Dz. U. z 1994 r., Nr 70, poz. 308–310). Prawo krajowe, tj. kodeks postępowania karnego reguluje tzw. ekstradycję bierną (Rozdział 65 „Wydanie oraz przewóz osób ściganych albo skazanych lub wydanie przedmiotów na wniosek państw obcych”) oraz tzw. ekstradycję czynną (Rozdział 64 „Wystąpienie o wydanie lub przewóz osób ściganych lub skazanych przebywających za granicą oraz o wydanie przedmiotów”) - gdy to Polska występuje z wnioskiem ekstradycyjnym. Natomiast całkiem inną instytucją prawną niż ekstradycja jest tzw. deportacja - która nie jest instrumentem prawa międzynarodowego, lecz prawa administracyjnego. Trzeba przy tym pamiętać, że prawo deportacji należy do uprawnień władczych państwa jako podmiotu prawa międzynarodowego co oznacza, że państwo (jego władze) jest wolne co do decyzji o tolerowaniu określonych cudzoziemców na swoim terytorium (choć istnieją wprawdzie pewne ograniczenia z uwagi na powody humanitarne), zob. J. Izydorczyk [w:] M. Królikowski, P. Wiliński, J. Izydorczyk, Podstawy prawa karnego międzynarodowego, Warszawa 2008, s. 363–394; J. Izydorczyk, Współpraca międzynarodowa w sprawach karnych, Edukacja Prawnicza 2009, nr 2 (104), s. 24–27; T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego oraz ustawa o świadku koronnym. Komentarz, Warszawa 2008, s. 1206–1351.

Należy przypomnieć, iż Konstytucja RP z 1997 r. tradycyjnie przewidywała zakaz wydawania obywateli polskich. Jednakże z uwagi na przyjęcie ww. nowych instytucji do prawa polskiego (de facto: modyfikacji instytucji wydania) oraz w konsekwencji orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego uznające za sprzeczny przepis kodeksu postępowania karnego zezwalający na przekazywanie obywatela polskiego w trybie Europejskiego Nakazu Aresztowania - znowelizowano w 2006 r. Konstytucję RP w Artykule 55. Wprawdzie dalej stanowi się, że ekstradycja obywatela polskiego jest zakazana, ale już z wyjątkiem przypadków określonych w ust. 2 i 3 Artykułu 55. Konstytucji RP. Zatem po pierwsze - ekstradycja obywatela polskiego może być dokonana na wniosek innego państwa lub sądowego organu międzynarodowego, jeżeli możliwość taka wynika z ratyfikowanej przez Polskę umowy międzynarodowej lub ustawy wykonującej akt prawa stanowionego przez organizację międzynarodową, której Polska jest członkiem (np. w wykonaniu Decyzji Ramowej), pod warunkiem że czyn objęty wnioskiem o ekstradycję: 1) został popełniony poza polskim terytorium, oraz 2) stanowił przestępstwo według prawa polskiego lub stanowiłby przestępstwo według naszego prawa w razie popełnienia na terytorium Polski zarówno w czasie jego popełnienia, jak i w chwili złożenia wniosku. Po wtóre - ekstradycja na wniosek sądowego organu międzynarodowego powołanego na podstawie ratyfikowanej przez Polskę umowy międzynarodowej (np. Międzynarodowego Trybunału Karnego), w związku z objętą jurysdykcją tego organu zbrodnią ludobójstwa, zbrodnią przeciwko ludzkości, zbrodnią wojenną lub zbrodnią agresji - i w tym przypadku nie muszą być spełnione ww. warunki. W dalszym ciągu Konstytucja RP stanowi (Artykuł 55 ust. 4–5), że ekstradycja jest zakazana, jeżeli dotyczy osoby podejrzanej o popełnienie bez użycia przemocy przestępstwa z przyczyn politycznych lub jej dokonanie będzie naruszać wolności i prawa człowieka i obywatela; oraz że w sprawie dopuszczalności ekstradycji orzeka sąd, zob. J. Izydorczyk [w:] M. Królikowski, P. Wiliński, J. Izydorczyk, Podstawy prawa karnego międzynarodowego, Warszawa 2008, s. 363–394; J. Izydorczyk, Współpraca międzynarodowa w sprawach karnych, Edukacja Prawnicza 2009, nr 2 (104), s. 24–27.

Zgodnie z art. 603a § 1 k.p.k., jeżeli umowa międzynarodowa, której Polska jest stroną tak stanowi, wniosek państwa obcego o zastosowanie tymczasowego aresztowania osoby ściganej zastępuje wniosek o wydanie. Polskę obowiązuje szereg umów międzynarodowych, w tym Europejska Konwencja o Ekstradycji z 1957 r. (wraz z protokołami dodatkowymi z 1975 r. oraz z 1978 r.; z tym że w sprawach między państwami członkowskimi UE zastosowanie mają przepisy dotyczące Europejskiego Nakazu Aresztowania), zob. J. Izydorczyk [w:] M. Królikowski, P. Wiliński, J. Izydorczyk, Podstawy prawa karnego międzynarodowego, Warszawa 2008, s. 363-394; J. Izydorczyk, Współpraca międzynarodowa w sprawach karnych, Edukacja Prawnicza 2009, nr 2 (104), s. 24–27.

Jak już powiedziano, ekstradycja tzw. uproszczona funkcjonuje tylko wtedy, gdy wynika to z umowy międzynarodowej (dwustronnej lub wielostronnej), której Polska jest stroną (np. umowa ze Stanami Zjednoczonymi). Instytucja ta polega na tym, że wniosek państwa obcego o zastosowanie tymczasowego aresztowania przed wystąpieniem o wydanie zastępuje wniosek o ekstradycję (zob. art. 603a § 1 k.p.k.); cechą charakterystyczną tej instytucji jest też wymóg uzyskania zgody osoby ściganej na wydanie, co oczywiście nie wyłącza prawa do zaskarżenia postanowienia, zob. T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego oraz ustawa o świadku koronnym. Komentarz, Warszawa 2008, s. 1262–1276.

Zgodnie z przepisem art. 603a § 2 k.p.k. prokurator podczas przesłuchania informuje osobę ściganą o możliwości wyrażenia przez nią zgody na wydanie lub zgody na wydanie połączonej ze zrzeczeniem się korzystania z ograniczeń określonych w art. 596–597 k.p.k. (tj. ograniczenia ścigania co do niektórych przestępstw oraz co do niektórych kar - tzw. ochrona zasady specjalności). Prokurator musi poinformować o konsekwencji takiej zgody oraz o tym, że zgoda jest nieodwołalna. Oświadczenie to jednak jest ważne dopiero przed sądem, zob. S. Steinborn, Komentarze do kodeksu postępowania karnego, Lex 2013 r.