Izydorczyk Jacek, Postępowanie po otrzymaniu wniosku organu państwa obcego o ekstradycję

Postępowanie po otrzymaniu wniosku organu państwa obcego o ekstradycję

Ekstradycja jest bardzo starą instytucją prawną. Należy przy tym przypomnieć, że terminem prawnym istniejącym od dawna w prawie polskim jest „wydanie”, a nie „ekstradycja”. Dopiero Konstytucja RP z 1997 r. wprowadziła to określenie do języka prawnego (był to dotychczas jedynie termin języka prawniczego). Następnie w naszym prawie (tj. w kodeksie postępowania karnego) pojawiły się terminy „dostarczenie” (w związku z przyjęciem Statutu Rzymskiego Międzynarodowego Trybunału Karnego z 1998 r.) oraz „przekazanie” (po implementacji decyzji ramowej dotyczącej Europejskiego Nakazu Aresztowania z 2002 r.). Ekstradycja („wydanie”) polega na wydaniu osoby przez państwo na obszarze, którego się osoba taka znajduje, państwu obcemu w celu postawienia jej przed sądem lub w celu odbycia przez nią kary. Z kolei „dostarczenie” jest wydaniem osoby do (pod jurysdykcję) Międzynarodowego Trybunału Karnego, zaś „przekazanie” jest wydaniem osoby do innego kraju UE (zamiast tradycyjnej ekstradycji). Jednakże wszystkie te instytucje bez względu na swe nazwy prawne (ustawowe) są niczym innym jak wydaniem - różnią się jedynie tym, gdzie (tzn. komu) daną osobę się wydaje oraz trybem samego wydawania. Jeżeli chodzi o wydanie właściwe (tradycyjne) a więc ekstradycję, to Polska jest stroną umów międzynarodowych dotyczących wydawania osób, w tym traktatów dwustronnych ekstradycyjnych. Jednym z ważniejszych aktów jest Europejska Konwencja o Ekstradycji z 1957 r. wraz z protokołami dodatkowymi z lat 1975 i 1978 (Dz. U. z 1994 r. Nr 70, poz. 308–310). Prawo krajowe, tj. kodeks postępowania karnego reguluje tzw. ekstradycję bierną (Rozdział 65 „Wydanie oraz przewóz osób ściganych albo skazanych lub wydanie przedmiotów na wniosek państw obcych”) oraz tzw. ekstradycję czynną (Rozdział 64 „Wystąpienie o wydanie lub przewóz osób ściganych lub skazanych przebywających za granicą oraz o wydanie przedmiotów”) - gdy to Polska występuje z wnioskiem ekstradycyjnym. Natomiast całkiem inną instytucją prawną niż ekstradycja jest tzw. deportacja - która nie jest instrumentem prawa międzynarodowego, lecz prawa administracyjnego. Trzeba przy tym pamiętać, że prawo deportacji należy do uprawnień władczych państwa jako podmiotu prawa międzynarodowego co oznacza, że państwo (jego władze) jest wolne co do decyzji o tolerowaniu określonych cudzoziemców na swoim terytorium (choć istnieją wprawdzie pewne ograniczenia z uwagi na powody humanitarne). Zob. J. Izydorczyk [w:] M. Królikowski, P. Wiliński, J. Izydorczyk, Podstawy prawa karnego międzynarodowego, Warszawa 2008, s. 363–394; J. Izydorczyk, Współpraca międzynarodowa w sprawach karnych, Edukacja Prawnicza 2009, nr 2 (104), s. 24–27; T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego oraz ustawa o świadku koronnym. Komentarz, Warszawa 2008, s. 1206–1351.

Należy w tym miejscu przypomnieć, iż Konstytucja RP z 1997 r. tradycyjnie przewidywała zakaz wydawania obywateli polskich (oraz osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa politycznego bez użycia przemocy lub wtedy, gdy jej dokonanie będzie naruszać wolność i prawa człowieka i obywatela). Jednakże z uwagi na przyjęcie ww. nowych instytucji do prawa polskiego (de facto: zmodyfikowania instytucji wydania) oraz w konsekwencji orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego uznającego za sprzeczny przepis kodeksu postępowania karnego zezwalający na przekazywanie obywatela polskiego w trybie Europejskiego Nakazu Aresztowania - znowelizowano w 2006 r. Konstytucję RP w Artykule 55. Wprawdzie dalej stanowi się, że ekstradycja obywatela polskiego jest zakazana, ale już z wyjątkiem przypadków określonych w ust. 2 i 3 Artykułu 55. Konstytucji RP.

Zatem po pierwsze - ekstradycja obywatela polskiego może być dokonana na wniosek innego państwa lub sądowego organu międzynarodowego, jeżeli możliwość taka wynika z ratyfikowanej przez Polskę umowy międzynarodowej lub ustawy wykonującej akt prawa stanowionego przez organizację międzynarodową, której Polska jest członkiem (np. w wykonaniu Decyzji Ramowej), pod warunkiem że czyn objęty wnioskiem o ekstradycję:

1) został popełniony poza polskim terytorium, oraz

2) stanowił przestępstwo według prawa polskiego lub stanowiłby przestępstwo według naszego prawa w razie popełnienia na terytorium Polski, zarówno w czasie jego popełnienia, jak i w chwili złożenia wniosku.

Po wtóre - ekstradycja na wniosek sądowego organu międzynarodowego powołanego na podstawie ratyfikowanej przez Polskę umowy międzynarodowej (np. Międzynarodowego Trybunału Karnego), w związku z objętą jurysdykcją tego organu zbrodnią ludobójstwa, zbrodnią przeciwko ludzkości, zbrodnią wojenną lub zbrodnią agresji - i w tym przypadku nie muszą być spełnione ww. warunki. Oczywiście w dalszym ciągu Konstytucja RP stanowi (Artykuł 55 ust. 4–5), że ekstradycja jest zakazana, jeżeli dotyczy osoby podejrzanej o popełnienie bez użycia przemocy przestępstwa z przyczyn politycznych lub jej dokonanie będzie naruszać wolności i prawa człowieka i obywatela; oraz że w sprawie dopuszczalności ekstradycji orzeka sąd. Zob. J. Izydorczyk [w:] M. Królikowski, P. Wiliński, J. Izydorczyk, Podstawy prawa karnego międzynarodowego, Warszawa 2008, s. 363–394; J. Izydorczyk, Współpraca międzynarodowa w sprawach karnych, Edukacja Prawnicza 2009, nr 2 (104), s. 24–27.

Rozpatrywanie wniosku państwa obcego o wydanie osoby - czyli w sprawie tzw. ekstradycji biernej - jest regulowane przez przepisy art. 602-603 k.p.k. oraz art. 604 k.p.k. Wskazano powyżej, że Polskę obowiązuje szereg umów międzynarodowych, w tym Europejska Konwencja o Ekstradycji z 1957 r. (wraz z protokołami dodatkowymi z 1975 r. oraz z 1978 r.; z tym że w sprawach między państwami członkowskimi UE zastosowanie mają przepisy dotyczące Europejskiego Nakazu Aresztowania). Zob. J. Izydorczyk [w:] M. Królikowski, P. Wiliński, J. Izydorczyk, Podstawy prawa karnego międzynarodowego, Warszawa 2008, s. 363–394; J. Izydorczyk, Współpraca międzynarodowa w sprawach karnych, Edukacja Prawnicza 2009, nr 2 (104), s. 24–27. Czynnością rozpoczynającą procedurę ekstradycji biernej jest złożenie przez organ państwa obcego wniosku o wydanie osoby ściganej w celu przeprowadzenia przeciw niej postępowania karnego lub wykonania orzeczonej co do niej kary albo środka zabezpieczającego (zob. art. 602 § 2 k.p.k.). Oczywistym warunkiem procedowania jest to, żeby osoba ścigana przebywała na terytorium Polski (ponieważ chodzi o jej wydanie). Zob. T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego oraz ustawa o świadku koronnym. Komentarz, Warszawa 2008, s. 1262–1276; S. Steinborn, Komentarz do kodeksu postępowania karnego, Lex 2013 r.

Po wpłynięciu wniosku państwa obcego Minister Sprawiedliwości przekazuje ten wniosek właściwemu prokuratorowi; powinien to być prokurator okręgowy (zgodnie z § 285 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 kwietnia 2016 - Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury (Dz. U. z 2017 r. poz. 1206; „czynności zastrzeżone dla prokuratora powinny być wykonywane przez prokuratora właściwej prokuratury okręgowej”). Właściwym miejscowo będzie prokurator okręgowy z okręgu właściwości sądu okręgowego właściwego do rozpoznania wniosku o wydanie - z uwagi na miejsce pobytu osoby ściganej.