Piaskowska Olga Maria, Postępowanie z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie

Postępowanie z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie

W myśl art. 560² k.p.c. przepisy zawarte w dziale Ia stosuje się w sprawach, o których mowa w art. 11a-11ab ustawy z 29.07.2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2021 r. poz. 1249 oraz z 2023 r. poz. 289).

Brzmienie tego przepisu nadane z dniem 15.08 nie uwzględnia jednak zmiany, którą ustawodawca wprowadził w czerwcu br., a mianowicie zmiany nazwy ustawy, która nastąpiła z dniem 22.06.2023 r. Należy zatem przyjąć, że przepis odwołuje się do ustawy z 29.07.2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy domowej (Dz. U. z 2021 r. poz. 1249), gdyż w chwili obecnej brak jest „ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie”. Dotyczy to także kolejnych zmian wprowadzonych w tej ustawie, która obecnie nosi inną nazwę, a do której to starej nazwy odwołuje się ustawodawca w kolejnych przepisach (zob. art. 10 ustawy z dnia 13 stycznia 2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. 2023 r., poz. 289).

Brak konsekwencji ustawodawcy widoczny jest dodatkowo w kolejnych przepisach noweli wchodzącej w życie z dniem 15.08.2023 r. (ustawa z dnia 13 stycznia 2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. 2023 r., poz. 289), które to odwołują się do brzmienia przepisów obowiązującego przed dniem wejścia w życie nowelizacji z 22.06.2023 r. (ustawa z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw, Dz.U.2023.535). Jest to zapewne o tyle uzasadnione, że wchodząca w życie z dniem 15.08.2023 r. nowelizacja jest wcześniejszą aniżeli obowiązująca od dnia 22.06.2023 r. Nie zmienia to jednak faktu, że w chwili obecnej jest chaos terminologiczny, gdyż w części przepisów utrzymano sformułowanie „przemoc domowa” (zmiany od 22.06.2023), zaś w części przywrócono poprzednio obowiązujące, tj. „przemoc w rodzinie”.

Stosownie do brzmienia ustępu 1 tego przepisu, jeżeli osoba stosująca przemoc domową wspólnie zajmująca mieszkanie swoim zachowaniem polegającym na stosowaniu przemocy domowej czyni szczególnie uciążliwym wspólne zamieszkiwanie, osoba doznająca tej przemocy może żądać, aby sąd, właściwy według przepisów ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2021 r. poz. 1805, z późn. zm.) o postępowaniu nieprocesowym, zobowiązał ją do opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia lub zakazał zbliżania się do mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia. Ponadto można złożyć także wniosek o wydanie zakazu wstępu na teren szkoły, placówki oświatowej, opiekuńczej lub artystycznej, lub obiektu sportowego, do których uczęszcza osoba dotknięta przemocą w rodzinie, miejsca pracy lub innego miejsca, w którym zwykle lub regularnie przebywa osoba dotknięta przemocą w rodzinie, i przebywania na tym terenie, zawiadamia o treści postanowienia dyrektora szkoły, placówki oświatowej, opiekuńczej lub artystycznej, do której uczęszcza osoba dotknięta przemocą w rodzinie, osobę zarządzającą obiektem sportowym, do którego uczęszcza osoba dotknięta przemocą w rodzinie, lub pracodawcę osoby dotkniętej przemocą w rodzinie (art. 560³ k.p.c.).

Przepis art. 11a ust. 1 ustawy z 29.07.2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2021 r. poz. 1249 oraz z 2023 r. poz. 289) znajduje także zastosowanie w przypadku, gdy:

1) osoba doznająca przemocy domowej opuściła wspólnie zajmowane mieszkanie z powodu stosowania wobec niej przemocy w tym mieszkaniu;

2) osoba stosująca przemoc domową opuściła wspólnie zajmowane mieszkanie;

3) osoba stosująca przemoc domową okresowo lub nieregularnie przebywa w mieszkaniu wspólnie z osobą doznającą przemocy domowej. Obowiązek opuszczenia mieszkania może zostać orzeczony w stosunku do osoby stosującej przemoc domową. Ustawa definiuje to pojęcie w art. 2 pkt 3.

Przesłanką do złożenia wniosku zawierającego żądanie, aby sąd zobowiązał osobę pełnoletnią do opuszczenia mieszkania, jest zachowanie, które mieści się w pojęciu „przemocy domowej”, które także ma swoją definicję legalną. Pod pojęciem tym, ustawa w art. 2 ust. 2 rozumie, jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie, wykorzystujące przewagę fizyczną, psychiczną lub ekonomiczną, naruszające prawa lub dobra osobiste osoby doznającej przemocy domowej, w szczególności:

a) narażające tę osobę na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia lub mienia,

b) naruszające jej godność, nietykalność cielesną lub wolność, w tym seksualną,

c) powodujące szkody na jej zdrowiu fizycznym lub psychicznym, wywołujące u tej osoby cierpienie lub krzywdę,

d) ograniczające lub pozbawiające tę osobę dostępu do środków finansowych lub możliwości podjęcia pracy lub uzyskania samodzielności finansowej,

e) istotnie naruszające prywatność tej osoby lub wzbudzające u niej poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia, w tym podejmowane za pomocą środków komunikacji elektronicznej.

Wskazuje się także, iż przesłanka ta podlega badaniu bez odnoszenia tych zachowań do znamion czynów zabronionych określonych przykładowo w art. 207 k.k. (zob. S. Spurek [w:] Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie. Komentarz, wyd. IV, WKP 2019, art. 11(a), s. 239).

Z wnioskiem o zobowiązanie osoby stosującej przemoc do opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia lub zakazanie zbliżania się do mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia może wystąpić jedynie osoba, przeciwko której zachowania mieszczące się w definicji „przemocy domowej” są skierowane. Jest to zatem osoba bezpośrednio dotknięta przemocą.

Stosownie do art. 560³ § 1 k.p.c., wniosek o zobowiązanie osoby stosującej przemoc w rodzinie do opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia lub o wydanie zakazu zbliżania się do wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia, lub zakazu zbliżania się do osoby dotkniętej przemocą w rodzinie, lub zakazu kontaktowania się z osobą dotkniętą przemocą w rodzinie, lub zakazu wstępu na teren szkoły, placówki oświatowej, opiekuńczej lub artystycznej, lub obiektu sportowego, do których uczęszcza osoba dotknięta przemocą w rodzinie, miejsca pracy lub innego miejsca, w którym zwykle lub regularnie przebywa osoba dotknięta przemocą w rodzinie, i przebywania na tym terenie, może być złożony na urzędowym formularzu.

Wniosek może zawierać wskazanie numeru telefonu lub adresu poczty elektronicznej wnioskodawcy (§ 1¹).

Wzór wniosku określa Minister Sprawiedliwości (§2).

W chwili obecnej wniosek złożony w trybie przepisów działu Ia może obejmować:

1) o zobowiązanie osoby stosującej przemoc w rodzinie do opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia lub o wydanie zakazu zbliżania się do wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia

2) o orzeczenie zakazu zbliżania się do osoby dotkniętej przemocą w rodzinie, lub

3) o orzeczenie zakazu kontaktowania się z osobą dotkniętą przemocą w rodzinie, lub

4) o orzeczenie zakazu wstępu na teren szkoły, placówki oświatowej, opiekuńczej lub artystycznej, lub obiektu sportowego, do których uczęszcza osoba dotknięta przemocą w rodzinie, miejsca pracy lub innego miejsca, w którym zwykle lub regularnie przebywa osoba dotknięta przemocą w rodzinie, i przebywania na tym terenie.

Zmiana obejmuje zatem możliwość złożenia wniosku o orzeczenie zakazu kontaktowania się lub zakazu wstępu na teren szkoły, placówki oświatowej, opiekuńczej lub artystycznej, lub obiektu sportowego, do których uczęszcza osoba dotknięta przemocą w rodzinie, miejsca pracy lub innego miejsca, w którym zwykle lub regularnie przebywa osoba dotknięta przemocą w rodzinie, i przebywania na tym terenie, co należy ocenić pozytywnie. Orzeczenie w tym przedmiocie wspiera bowiem szerszą ochronę dzieci dotkniętych przemocą, lub będących świadkiem tej przemocy, przed ewentualnym kontaktem z jej sprawcą poza granicami mieszkania oraz jego otoczenia. Przesłanki do wydania takiego orzeczenia przewiduje przepis art. 11aa ustawy z 29.07.2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2021 r. poz. 1249 oraz z 2023 r. poz. 289).