Piaskowska Olga Maria, Orzeczenie ubezwłasnowolnienia całkowitego

Orzeczenie ubezwłasnowolnienia całkowitego

Ubezwłasnowolnienie całkowite może być orzeczone zarówno w stosunku do osoby pełnoletniej oraz mającej ukończone lat trzynaście (art. 13 k.c.).

Ubezwłasnowolnienie całkowite może nastąpić tylko z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych. Inna ułomność osoby, niezależnie od tego, co jest jej przyczyną, nie daje podstaw do ubezwłasnowolnienia.

PRZESŁANKI UBEZWŁASNOWOLNIENIA CAŁKOWITEGO

Do ubezwłasnowolnienia całkowitego osoby w wieku powyżej lat trzynastu (warunek osiągnięcia tego wieku jest pierwszą i podstawową przesłanką) może dojść tylko wtedy, gdy są spełnione w chwili orzekania o ubezwłasnowolnieniu dwie dalsze (poza wiekiem) przesłanki, a mianowicie:

1) osoba, której dotyczy postępowanie o ubezwłasnowolnienie, jest chora psychicznie, niedorozwinięta umysłowo lub też dotknięta innego rodzaju zaburzeniami psychicznymi, w szczególności pijaństwem lub narkomanią, i 

2) wskutek tej choroby „nie jest w stanie kierować swym postępowaniem”.

Ustawodawca przewidując możliwość ubezwłasnowolnienia osoby chorej psychicznie i niezdolnej do kierowania swym postępowaniem, nie włożył na sąd obowiązku orzekania ubezwłasnowolnienia w każdym wypadku spełnienia się tych dwóch przesłanek. Sąd przy rozstrzyganiu powinien rozważyć wszystkie okoliczności sprawy, a przede wszystkim mieć na względzie interes osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie (por. orzeczenie SN z dnia 8 stycznia 1966 r., II CR 412/65, OSNCP 1966, nr 10, poz. 170).

„W myśl art. 13 § 1 k.c. choroba psychiczna sama przez się nie stanowi wystarczającej przesłanki ubezwłasnowolnienia, lecz może je uzasadniać tylko wówczas, gdy chory psychicznie nie jest w stanie kierować swym postępowaniem. Nie każda zaś choroba psychiczna pociąga za sobą taki skutek. Zależy to od rodzaju i stopnia nasilenia choroby oraz od indywidualnych objawów występujących u danej osoby. Opinia więc biegłego psychiatry, obok stwierdzenia u badanego choroby psychicznej (bądź niedorozwoju albo innych zaburzeń psychicznych), powinna zawierać szczegółową ocenę zakresu jego zdolności kierowania swoim postępowaniem, opartą na gruntownej i wnikliwej analizie jego zachowania się i postępowania, kontaktów z ludźmi, w stosunkach rodzinnych, w pracy itp.” (por. orzeczenie SN z dnia 19 sierpnia 1971 r., I CR 297/71, LexisNexis nr 296290 (OSNCP 1972, nr 3, poz. 53).

„Istnienie choroby psychicznej lub innej wskazanej w tym przepisie przyczyny nie jest przesłanką wystarczającą do orzeczenia ubezwłasnowolnienia całkowitego. Musi jej jeszcze towarzyszyć powiązana przyczynowo z tymi przyczynami niemożność kierowania swoim, szeroko rozumianym, postępowaniem przez osobę fizyczną, której wniosek dotyczy. Przez pojęcie «niemożność» rozumieć należy brak świadomego kontaktu z otoczeniem oraz brak możliwości intelektualnej oceny swojej sytuacji, swojego zachowania i wywołanych nim następstw”. (por. orzeczenie SN z dnia 17 maja 2013 r., I CSK 122/13).

Wskazuje się, że niemożność kierowania swym postępowaniem odnosi się nie tylko do sfery stosunków cywilnoprawnych, lecz także do stosunków regulowanych innymi gałęziami prawa, a nawet do sfery stosunków społecznych i gospodarczych nieregulowanych przepisami prawnymi.

Stan zdrowia psychicznego (niedorozwoju umysłowego) uzasadniający ubezwłasnowolnienie musi istnieć w czasie orzekania.

Pijaństwo, narkomania, marnotrawstwo i hulaszczy tryb życia same przez się nie uzasadniają ubezwłasnowolnienia. Może ono być jednak orzeczone, gdy przyczyny te, niezależnie od tego, czy są leczone, doprowadziły do zaburzeń psychicznych, uniemożliwiających choremu kierowanie swoim postępowaniem (patrz m.in. postanowienia SN: z dnia 5 lipca 1968 r., II CR 126/67, OSNCP 1968, nr 3, poz. 44; z dnia 5 lutego 1965 r., I CR 399/64, OSNCP 1966, nr 1, poz. 5 i z dnia 14 stycznia 1983 r., I CR 480/82, OSNCP 1983, nr 10, poz. 158).

Wniosek jest pismem procesowym wszczynającym postępowanie nieprocesowe.

Postępowanie o ubezwłasnowolnienie może być wszczęte tylko na wniosek. Krąg osób uprawnionych do złożenia wniosku został określony w art. 545 § 1 k.p.c. Do tych osób należą: małżonek osoby, wobec której będzie toczyć się postępowanie o ubezwłasnowolnienie, jej krewni w linii prostej, rodzeństwo oraz przedstawiciel ustawowy. Krewni nie mogą jednak zgłaszać odpowiedniego wniosku, jeżeli dany podmiot ma przedstawiciela ustawowego.

Osoby wymienione w art. 546 k.p.c. stają się uczestnikami postępowania z mocy prawa, bez konieczności podejmowania w tym zakresie jakichkolwiek czynności procesowych sądu lub wnioskodawcy.

Postępowanie toczy się z udziałem prokuratora. Organizacje pozarządowe, do których zadań statutowych należy ochrona praw osób niepełnosprawnych, udzielanie pomocy takim osobom lub ochrona praw człowieka, mogą wstąpić do postępowania w każdym jego stadium.

Wniosek o ubezwłasnowolnienie może być zgłoszony ustnie lub na piśmie do sądu właściwego lub sądu zamieszkania wnioskodawcy.

Na ten temat patrz przebieg procedury oraz komentarze zamieszczone w schemacie: Złożenie pozwu.

Jeżeli wniosek o ubezwłasnowolnienie całkowite zostanie złożony w złej wierze, wnioskodawca naraża się na grzywnę.

Zobacz:

Skazanie wnioskodawcy, który złożył wniosek o ubezwłasnowolnienie w złej wierze na grzywnę.