Czerwińska Dorota, Ograniczenia porozumiewania się oskarżonego tymczasowo aresztowanego z obrońcą

Ograniczenia porozumiewania się oskarżonego tymczasowo aresztowanego z obrońcą

Art. 73 § 1 k.p.k. wprowadza zasadę nieograniczonego i swobodnego kontaktu oskarżonego tymczasowo aresztowanego ze swoim obrońcą, co wiąże się z fundamentalnym prawem do obrony oskarżonego. Dalsze przepisy art. 73 § 2–4 k.p.k. wskazują zespoły przesłanek, które umożliwiają wprowadzenie ograniczeń wobec prawa do obrony, a w szczególności prawa do nieograniczonego komunikowania się podejrzanego ze swoim obrońcą. Ograniczenia te mogą być jednakże wprowadzane jedynie w wyjątkowych sytuacjach, tylko na etapie postępowania przygotowawczego i wyłącznie na krótki okres 14 dni od dnia tymczasowego aresztowania. Tym samym nie ulega wątpliwości, że stosowanie ograniczeń należy wprowadzać niezwykle ostrożnie i wyłącznie w wyjątkowych wypadkach (por. wyrok TK z dnia 17 lutego 2004 r., SK 39/02, OTK-A 2004, nr 2, poz. 7).

Omawiany przepis w zakresie § 2 i 3 został zaskarżony w dniu 18 lipca 2011 r. do Trybunału Konstytucyjnego przez Rzecznika Praw Obywatelskich (RPO-662364-II-11/ST) ze względu na jego niezgodność z Konstytucją. Ustosunkowując się do skargi, Trybunał Konstytucyjny uznał w wyroku z dnia 10 grudnia 2012 r. (Dz. U. z 2012 r. poz. 1426), że w zakresie art. 73 § 3 k.p.k. skarga jest zasadna, a przepis ten jest niezgodny z art. 42 ust. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP przez to, że nie wskazuje przesłanek, których zaistnienie uprawniałoby prokuratora do zastrzeżenia kontroli korespondencji podejrzanego z obrońcą. W zakresie treści art. 73 § 2 k.p.k. Trybunał Konstytucyjny umorzył postępowanie. Tym samym wskazano, że pewne ograniczenia porozumiewania się podejrzanego z obrońcą mogą występować, jednakże przepis prawa je regulujący musi wskazywać przesłanki regulujące jego stosowanie. W konsekwencji znowelizowano art. 73 § 2 i 3 k.p.k. w tym poprzez uzupełnienie art. 73 § 3 k.p.k. o pożądaną przesłankę „szczególnie uzasadnionego wypadku”.

Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka idzie w tym samym kierunku, wskazując, że istotnie mogą występować sytuacje, w których można ograniczyć prawo podejrzanego do obrony poprzez ograniczenie jego kontaktu z obrońcą w trakcie tymczasowego aresztowania, jednakże ograniczenie to nie może mieć charakteru trwałego, jeżeli chodzi o czas jego stosowania, nie może być stosowane dowolnie przez organ, w którego gestii pozostaje tymczasowo aresztowany, lecz musi być uzasadnione szczególnymi okolicznościami, np. podejrzeniem popełnienia przestępstwa o charakterze terrorystycznym przez podejrzanego. Maksymalny czas stosowania ograniczeń oraz przesłanki uzasadniające jego wprowadzenie muszą być wskazane w przepisach prawa. Zob. m.in. wyrok ETPCz z dnia 28 listopada 1991 r. S. przeciwko Szwajcarii 13965/88, LEX nr 81170.

Kwestia ograniczeń w kontaktach tymczasowo aresztowanego podejrzanego z obrońcą jest także przedmiotem regulacji dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/48/UE z dnia 22 października 2013 r. w sprawie prawa dostępu do adwokata w postępowaniu karnym i w postępowaniu dotyczącym europejskiego nakazu aresztowania oraz w sprawie prawa do poinformowania osoby trzeciej o pozbawieniu wolności i prawa do porozumiewania się z osobami trzecimi i organami konsularnymi w czasie pozbawienia wolności. Dyrektywa ta stanowi w art. 3 ust. 6, że państwa członkowskie mogą zastosować czasowe odstępstwo od stosowania prawa m.in. do spotykania się na osobności i porozumiewania się z reprezentującym ich adwokatem, lecz tylko w wyjątkowych okolicznościach i jedynie na etapie postępowania przygotowawczego, a ponadto tylko w zakresie, w jakim jest to uzasadnione – w świetle konkretnych okoliczności danej sprawy – jednym z następujących istotnych powodów: pilną potrzebą zapobieżenia poważnym negatywnym konsekwencjom dla życia, wolności lub nietykalności cielesnej jakiejś osoby; koniecznością podjęcia przez organy ścigania natychmiastowego działania w celu niedopuszczenia do narażenia postępowania karnego na znaczący uszczerbek. Zgodnie z art. 8 dyrektywy odstępstwa te muszą być proporcjonalne, ściśle ograniczone w czasie, nie mogę opierać się wyłącznie na rodzaju lub wadze zarzucanego przestępstwa ani naruszać ogólnej rzetelności postępowania. Art. 8 ust. 2 wprowadza dodatkowo wymóg wydania w tym przedmiocie należycie uzasadnionej i zindywidualizowanej decyzji, która musi podlegać kontroli sądowej. Tymczasem art. 73 § 2 i 3 k.p.k. ani żaden inny przepis nie przewidują możliwości wniesienia zażalenia na postanowienia wydane w tym trybie, co stoi w sprzeczności z postanowieniami dyrektywy. Należy zatem opowiedzieć się za dopuszczalnością wniesienia zażalenia bezpośrednio na podstawie art. 8 ust. 2 dyrektywy.

Ustawa karnoprocesowa przewiduje, że mocą postanowienia sądu wydanego na wniosek prokuratora w postępowaniu przygotowawczym podejrzany może zostać tymczasowo aresztowany.

Tymczasowe aresztowanie podejrzanego stanowi izolacyjny środek zapobiegawczy, który - co do zasady - nie powinien ograniczać możliwości komunikowania się podejrzanego z ustanowionym obrońcą. Jedyne możliwe ograniczenia w porozumiewaniu się pomiędzy podejrzanym a obrońcą wskazuje art. 73 k.p.k.

Obrońca podejrzanego tymczasowo aresztowanego składa wniosek o wydanie zgody na widzenie (zezwolenia na porozumiewanie się) do prokuratora, w którego dyspozycji tymczasowo aresztowany pozostaje.