Kremens Karolina, Oględziny zwłok na miejscu zdarzenia

Oględziny zwłok na miejscu zdarzenia

Kodeks postępowania karnego wskazuje dosyć enigmatycznie, że oględziny zwłok (a także otwarcie zwłok stanowiące naturalną konsekwencję oględzin) obligatoryjnie przeprowadza się, gdy zachodzi „podejrzenie przestępnego spowodowania śmierci”. Przesłanka ta ma charakter klauzuli generalnej i od interpretacji organu procesowego zależeć będzie, czy została zrealizowana, czy nie. Brak jest bowiem wytycznych, które pozwoliłyby na wskazanie jakie zdarzenia obligatoryjnie skutkują przeprowadzeniem oględzin. W literaturze wskazuje się, że przestępne spowodowanie śmierci należy rozumieć jako podejrzenie spowodowania śmierci wskutek czynu zabronionego pod groźbą kary, niezależne od tego, czy czyn ten był zawiniony, czy niezawiniony (zob. R.A. Stefański, Oględziny i otwarcie zwłok jako czynności procesowe, Prok. i Pr. 2005, nr 3, s. 31). Przesłanka ta jest jednocześnie na tyle pojemna, aby praktycznie każde wątpliwe zdarzenie, którego rezultatem jest zgon człowieka powodowało konieczność przeprowadzenia oględzin zwłok. Wydaje się więc, że tendencja powinna się skłaniać częściej ku podejmowaniu decyzji o wykonaniu oględzin niż o odstąpieniu od tej czynności. Zwłaszcza, że decyzja ta podejmowana jest przez organ procesowy (w pierwszej kolejności przez funkcjonariusza Policji, a następnie potwierdzana jest formalną decyzją prokuratora bądź sądu, chyba że zachodzi wypadek niecierpiący zwłoki), a nie przez specjalistę z zakresu medycyny sądowej.

Jak już wspomniano, wstępną decyzję o przeprowadzeniu oględzin zwłok wskutek wystąpienia przesłanki przestępnego spowodowania śmierci podejmuje Policja wezwana na miejsce ujawnienia zwłok. Zawiadomienie Policji powinno mieć miejsce zawsze ilekroć sytuacja zastana przez lekarza stwierdzającego zgon budzi jego wątpliwości co do naturalnych przyczyn zgonu (niewynikających z ingerencji innej osoby) bądź też, gdy zwłoki zostaną ujawnione w nienaturalnych warunkach przez inną osobę. Poza wypadkami niecierpiącymi zwłoki Policja nie podejmuje jednakże formalnej decyzji o przeprowadzeniu oględzin zwłok, albowiem ustawa zastrzega ją w zasadzie dla prokuratora (bądź sądu w postępowaniu sądowym). Wezwany na miejsce zdarzenia prokurator podejmie ostateczną decyzję w tym zakresie badając okoliczności sprawy na miejscu zdarzenia i będzie uprawniony do podjęcia decyzji o odstąpieniu od oględzin zwłok pomimo stanowiska Policji.

Przeprowadzenie oględzin zwłok w miejscu ich znalezienia należy do organu procesowego, najczęściej prokuratora. Natomiast obligatoryjnie w czynności tej bierze udział biegły lekarz, który zostaje powołany przez prokuratora wraz z decyzją o przeprowadzeniu oględzin zwłok. Wydaje się, że możliwe są jedynie dwa rozwiązania:

1. Prokurator wyda jedno postanowienie o powołaniu biegłego do udziału w oględzinach zwłok na miejscu zdarzenia i ich otwarciu - wówczas ten sam biegły będzie brał udział w czynnościach na miejscu zdarzenia, a następnie przeprowadzi oględziny i otwarcie zwłok na sali sekcyjnej. Wydaje się, że wydanie tylko jednego postanowienia jest dopuszczalne, jednakże koniecznym będzie wskazanie odrębnych podstaw powołania biegłego. Dyskusyjne wydaje się czy w takiej sytuacji biegły będzie wydawał dwie odrębne opinie czy będzie mogła być to jedna opinia, skoro obie czynności łączy osoba biegłego. Ustawa wydaje się nie zakazywać sporządzenia zaledwie jednej całościowej opinii z wykonania obu czynności (art. 209 § 5 k.p.k. in fine wskazuje bowiem, że z oględzin i otwarcia zwłok biegły sporządza opinię). Jednakże skoro ustawa stanowi, że oględziny zwłok na miejscu zdarzenia i ich otwarcie stanowią dwie odrębne czynności procesowe (o czym świadczy chociażby fakt, że prowadzone są przez dwa zupełnie odrębne podmioty, tj. prokuratora z udziałem biegłego - oględziny zwłok oraz biegłego w obecności prokuratora - otwarcie zwłok), to sporządzenie jednej opinii nie powinno mieć miejsca.

2. Prokurator wyda postanowienie o powołaniu biegłego do udziału w oględzinach zwłok na miejscu ich znalezienia, a następnie wyda drugie postanowienie o powołaniu biegłego w celu przeprowadzenia otwarcia zwłok. W tej sytuacji nie budzi wątpliwości, że będą sporządzone dwie odrębne opinie zgodnie z wymogami art. 200 § 2 k.p.k.

Niedopuszczalne jest, przynajmniej na gruncie obowiązującego prawa, wydanie postanowienia o przeprowadzeniu oględzin zwłok na miejscu zdarzenia bez powołania biegłego do udziału w tej czynności.

Sąd dokona oględzin zwłok i wyda postanowienie w przedmiocie ich oględzin oraz otwarcia, jeżeli dopiero w postępowaniu sądowym pojawi się kwestia przeprowadzenia tej czynności. Będą to jednak przypadki bardzo rzadkie, stanowiące najczęściej konsekwencję zarządzenia przeprowadzenia ekshumacji, która to konieczność wyłoniła się dopiero w toku postępowania sądowego.