Kremens Karolina, Ogłaszanie i doręczanie wyroków

Ogłaszanie i doręczanie wyroków

Organy procesowe wyrażają w toku postępowania karnego swoją wolę w formie oświadczeń woli o charakterze imperatywnym. Nie wszystkie oświadczenia tego rodzaju wiążą w identyczny sposób. Pośród oświadczeń imperatywnych wyróżniamy bowiem decyzje procesowe i polecenia. Pierwsze z nich rozstrzygają kwestie prawne i wiążą uczestników procesu, a także inne organy i instytucje. Polecenia natomiast wiążą jedynie adresata, do którego są kierowane.

Wśród decyzji procesowych wyróżniamy orzeczenia oraz zarządzenia. Orzeczenia z kolei podzielić można na wyroki i postanowienia.

Wyroki wydawane są w polskim porządku prawnym jedynie przez sądy, a ich waga i znaczenie potwierdzone zostały poprzez umocowanie w Konstytucji RP (art. 174). W wyroku rozstrzyga się co do zasady o odpowiedzialności karnej, jednakże w tej formie mogą być rozstrzygane również inne kwestie, np. niedopuszczalność postępowania karnego (wyrok umarzający postępowanie), odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne skazanie oraz niesłuszne stosowanie środków przymusu (art. 554 § 2 k.p.k.), utrzymanie w mocy zaskarżonego orzeczenia (art. 437 k.p.k.) oraz inne.

Postanowienia wydawane są w procesie karnym, jeżeli ustawa nie wymaga wydania wyroku (art. 93 § 1 k.p.k.) ani też nie przewiduje formy zarządzenia (art. 93 § 2 k.p.k.). Postanowienia wydawane są przez prokuratora w postępowaniu przygotowawczym (oraz przez inne organy postępowania przygotowawczego, chociaż niektóre postanowienia zastrzeżone są do wyłącznej kompetencji prokuratora) oraz przez sąd w postępowaniu sądowym, ale także niekiedy w postępowaniu przygotowawczym (np. postanowienie w przedmiocie tymczasowego aresztowania z art. 250 § 1 k.p.k.). Na podstawie przepisów k.p.k., które weszły w życie z dniem 1 lipca 2015 r. w wypadkach określonych w ustawie postanowienia wydaje także referendarz sądowy (art. 93a § 1 k.p.k.).

Zarządzenia wydawane są w kwestiach, w których nie wymaga się wydania postanowienia i dotyczą zwykle spraw o charakterze porządkowym (np. zarządzenie przerwy w rozprawie - art. 401 § 1 k.p.k.), ale niekiedy dotyczą również ważniejszych kwestii (np. odmowa przyjęcia środka odwoławczego - art. 429 § 1 k.p.k.). Zarządzenia wydawane są przez prezesa sądu, przewodniczącego wydziału, przewodniczącego składu orzekającego, upoważnionego sędziego, a w postępowaniu przygotowawczym przez prokuratora albo inny uprawniony organ. Na podstawie nowo obowiązujących przepisów k.p.k., które weszły w życie z dniem 1 lipca 2015 r. w wypadkach określonych w ustawie zarządzenia wydaje także referendarz sądowy (art. 93a § 1 k.p.k.).

Każde orzeczenie, niezależnie od tego, czy zapadło na rozprawie, czy na posiedzeniu, rodzi skutki prawne dopiero z chwilą, gdy zostało ogłoszone lub doręczone uprawnionym osobom (zob. postanowienie SN z dnia 4 listopada 1961 r., II KZ 234/61, OSNKW 1962, nr 3, poz. 49)

W postępowaniu karnym wyroki wydaje się jedynie wówczas, gdy ustawa tego wymaga (art. 93 § 1 k.p.k.). Ustawa karnoprocesowa zawiera zamknięty katalog wyroków, do którego należą m.in.:

1. uniewinniające i skazujące (art. 414 § 1 k.p.k.),

2. warunkowo umarzające postępowanie (art. 341 § 5 k.p.k.),

3. umarzające (art. 414 § 1 k.p.k.),

4. nakazowe (art. 500 § 1 k.p.k.),

5. w przedmiocie odszkodowania i zadośćuczynienia za niesłuszne skazanie oraz niesłuszne stosowanie środków przymusu (art. 554 § 2 k.p.k.),

6. w razie uchylenia, zmiany lub utrzymania w mocy wyroku sądu I instancji (art. 456 k.p.k.),

7. w razie rozstrzygania zarzutów kasacyjnych (art. 456 w zw. z art. 518 k.p.k.),

8. w razie wydania wyroku łącznego (art. 569 k.p.k.).

Uprawnionym do wydawania wyroków jest wyłącznie sąd.

Budowę wyroku reguluje art. 413 k.p.k. natomiast uzasadnienia art. 99 § 1 k.p.k. - zob. Wyrokowanie.

Warunkiem istnienia w obrocie prawnym wyroku jako dokumentu procesowego jest sporządzenie go na piśmie, a następnie jego publiczne ogłoszenie (zob. postanowienie SN z dnia 19 stycznia 2011, I KZP 19/11 OSNKW 2012, nr 1, poz. 3). Sporządzona na piśmie sentencja nabiera walorów wyroku dopiero gdy zostanie ogłoszona i odwrotnie: sentencja ogłoszona nabiera walorów wyroku, jeżeli opiera się sporządzonej pisemnie i podpisanej przez sędziów sentencji (zob. postanowienie SN z dnia 12 grudnia 1961 r., II K 719/61, OSNKW 1962, nr 4, poz. 66).

Zgodnie z art. 95 § 1 k.p.k. sąd orzeka na rozprawie w wypadkach wskazanych w ustawie, a w innych – na posiedzeniu. Co więcej, orzeczenia wydawane na posiedzeniu (w tym wyroki) mogą zapadać również na rozprawie. Zasadą jest, iż wyrok wydany na rozprawie lub posiedzeniu, o którym mowa w art. 95b § 2 k.p.k., tj. posiedzeniu jawnym, ogłasza się ustnie (art. 100 § 1 k.p.k.).

Ogłoszenie wyroku polega na odczytaniu sentencji wyroku przez przewodniczącego składu orzekającego wraz z podaniem ustnie najważniejszych powodów takiego rozstrzygnięcia, przy czym podczas ogłoszenia wyroku wszyscy obecni, z wyjątkiem sądu stoją (art. 418 § 1 k.p.k.) - zob. Ogłoszenie wyroku.

Jeżeli ustawa nie zwalnia od równoczesnego sporządzenia uzasadnienia, wyrok doręcza się lub ogłasza wraz z uzasadnieniem (art. 100 § 6 k.p.k.). Po ogłoszeniu lub przy doręczeniu wyroku należy pouczyć uczestników postępowania o przysługującym im prawie, terminie i sposobie wniesienia środka zaskarżenia lub o tym, że orzeczenie nie podlega zaskarżeniu (art. 100 § 8 k.p.k.).