Musiał Krzysztof J., Odszkodowania wypłacane pracownikom a podatek dochodowy

Odszkodowania wypłacane pracownikom a podatek dochodowy

Pomysłodawcą zmian ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych z dniem 4 października 2014 r. był Trybunał Konstytucyjny, ale swoje uwagi zawarł on jedynie w postanowieniu. Tymczasem zmiany wprowadzone w zgodzie z tym porozumieniem spowodowały, że ustawodawca utracił kontrolę nad zwolnieniami i dał znaczne możliwości optymalizacji podatkowej. Omawiane zwolnienie jest jednak tak skonstruowane, że podatnicy i płatnicy boją się z niego korzystać.

Zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2021 r. poz. 1128 z późn. zm.) - dalej u.p.d.o.f., za przychody ze stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej oraz spółdzielczego stosunku pracy uważa się wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności: wynagrodzenia zasadnicze, wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych. Przepis ten jest jednak tylko uzupełnieniem art. 11 ust. 1 u.p.d.o.f., w świetle którego przychodami są:

1) otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym

a) pieniądze,

b) wartości pieniężne;

2) wartość otrzymanych:

a) świadczeń w naturze,

b) innych nieodpłatnych świadczeń.

Z treści zapisów art. 11 ust. 1 i art. 12 ust. 1 u.p.d.o.f. wynika, że niemal każde świadczenie na rzecz pracowników stanowi ich przychód podatkowy ze stosunku pracy, o ile jest wypłacane (wydawane) w związku z tym stosunkiem. Dotyczy to także odszkodowań, ale w przypadku świadczeń tego typu można często skorzystać ze zwolnienia podatkowego.

Sam fakt, iż mamy do czynienia z przychodem, nie oznacza, że należy zapłacić podatek dochodowy. Wiele świadczeń jest zwolnionych od podatku, w tym m.in. większość odszkodowań wypłacanych pracownikom. O tym, czy od wypłaconej kwoty należy pobrać podatek, decyduje rodzaj odszkodowania i podstawa jego wypłaty. Przepisy (art. 21 ust. 1 pkt 3 u.p.d.o.f.) stwierdzają bowiem, że wolne od podatku są otrzymane odszkodowania lub zadośćuczynienia, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z:

1) przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw,

2) aktów administracyjnych wydanych na podstawie powyższych przepisów,

3) postanowień układów zbiorowych pracy, innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów lub statutów, o których mowa w art. 9 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2023 r. poz. 1465 z późn. zm.) - dalej k.p.

- istotne jest przy tym wyraźne rozróżnienie: zapisy ustaw i rozporządzeń ustawodawca nazywa przepisami, a zapisy wewnętrznych aktów prawa pracy - postanowieniami.

Zgodnie z przytoczonym art. 9 § 1 k.p., ilekroć w kodeksie pracy jest mowa o prawie pracy, rozumie się przez to przepisy kodeksu pracy oraz przepisy innych ustaw i aktów wykonawczych, określające prawa i obowiązki pracowników i pracodawców, a także postanowienia układów zbiorowych pracy i innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów i statutów określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy.

Kluczowe jest także stwierdzenie, z jakim rodzajem świadczenia mamy do czynienia. Ustawodawca nie zdefiniował pojęć użytych w treści komentowanego przepisu, wobec czego należy sięgnąć do definicji słownikowych:

1) odszkodowanie to wynagrodzenie, zapłata za wyrządzone szkody, za poniesione przez kogoś straty, doznane krzywdy,

2) zadośćuczynienie to moralne lub materialne odszkodowanie, wynagrodzenie za coś; rekompensata.