Izydorczyk Jacek, Odmowa oraz zakaz przekazania osoby ściganej europejskim nakazem aresztowania (odmowa przekazania biernego)

Procedury
Status:  Aktualna
Wersja od: 1 stycznia 2013 r.
Autor:

Odmowa oraz zakaz przekazania osoby ściganej europejskim nakazem aresztowania (odmowa przekazania biernego)

Odmowa oraz zakaz przekazania osoby ściganej europejskim nakazem aresztowania (odmowa przekazania biernego)

Odmowa oraz zakaz przekazania osoby ściganej europejskim nakazem aresztowania (odmowa przekazania biernego)

Europejski Nakaz Aresztowania jest instytucją należącą do tzw. III Filara prawa europejskiego. Został on przedstawiony przez Radę Unii Europejskiej, a następnie przyjęty jako tzw. Decyzja Ramowa w dniu 13 czerwca 2002 r. (Dz. Urz. Wsp. Eur., 18.07.2002, L 190/12, 2002/584 JHA). Decyzje ramowe mają służyć zbliżaniu ustawodawstw państw członkowskich Unii Europejskiej i wiążą je co do treści, jednak forma i metoda wdrożenia zależy od konkretnego ustawodawcy (nie wywołują zatem skutków bezpośrednich). Jak wskazano w uzasadnieniu do rządowego projektu ustawy zmieniającej kodeks postępowania karnego, w stosunkach między państwami członkowskimi Unii Europejskiej, Europejski Nakaz Aresztowania wchodzi w miejsce dotychczasowych konwencji ekstradycyjnych (Konwencji Rady Europy z 1957 r., Konwencji UE z 1995 i 1996 r., Konwencji wykonawczej Schengen z 1990 r., w części dotyczącej ekstradycji). Zobligowano państwa członkowskie do implementacji ww. Decyzji Ramowej do dnia 31 grudnia 2003 r. Jednakże przewidziano możliwość złożenia deklaracji odnośnie kwestii, że do przestępstw popełnionych w określonej dacie, będą miały zastosowanie dotychczasowe przepisy ekstradycyjne. W związku z powyższym, w dniu 18 marca 2004 r. znowelizowano kodeks postępowania karnego poprzez dodanie rozdziałów 65a oraz 65b dotyczących wystąpienia do państwa członkowskiego Unii Europejskiej o przekazanie osoby ściganej na podstawie Europejskiego Nakazu Aresztowania (tzw. przekazanie czynne), jak i wystąpienia państwa członkowskiego Unii Europejskiej w tej sprawie do sądów polskich (tzw. przekazanie bierne). Należy przypomnieć, że początkowo podnoszono, że nowa regulacja kodeksu postępowania karnego nie jest sprzeczna z Konstytucją RP (podobne wątpliwości powstały zresztą także i w innych krajach Unii Europejskiej). Wskazywano bowiem, że wydanie (extradition) nie jest przekazaniem-dostarczeniem (surrender) i że nie chodzi o przekazanie państwu obcemu, lecz tylko jego organom sądowym. Jednakże argumentacja taka musiała budzić uzasadnione wątpliwości. Dlatego też konieczne było pójście śladem kilku innych państw europejskich, które zdecydowały się na nowelizacje swych konstytucji. Dopiero jednak z uwagi na orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 kwietnia 2005 r. uznające za sprzeczny przepis kodeksu postępowania karnego zezwalający na przekazywanie obywatela polskiego w trybie Europejskiego Nakazu Aresztowania, znowelizowano Konstytucję w Artykule 55 (przepis ten został zmieniony przez art. 1 ustawy z dnia 8 września 2006 r., Dz. U. z 2006 r. Nr 200, poz. 1471; wszedł zaś w życie w dniu 7 listopada 2006 r.). Zob. J. Izydorczyk [w:] M. Królikowski, P. Wiliński, J. Izydorczyk, Podstawy prawa karnego międzynarodowego, Warszawa 2008, s. 363–394; J. Izydorczyk, Współpraca międzynarodowa w sprawach karnych, Edukacja Prawnicza 2009, nr 2 (104), s. 24–27; T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego oraz ustawa o świadku koronnym. Komentarz, Warszawa 2008, s. 1206–1351.

Przekazanie bierne w trybie Europejskiego Nakazu Aresztowania jest szeroko regulowane w przepisach art. 607k–607zc k.p.k. (Rozdział 65b kodeksu postępowania karnego).

Pomimo wręcz rewolucyjnych rozwiązań instytucji europejskiego nakazu aresztowania, w pewnych sytuacjach ustawodawca przewiduje zakaz przekazania albo też obowiązek, względnie uprawnienie do odmowy wykonania nakazu europejskiego (europejskiego nakazu aresztowania biernego). W razie zaistnienia chociażby jednej z takich okoliczności, sąd okręgowy rozpoznający sprawę zobligowany jest więc do wydania postanowienia o odmowie wykonania nakazu europejskiego - czyli odmowy przekazania osoby ściganej; postanowienie to, na mocy art. 607l § 3 k.p.k., oczywiście jest zaskarżalne zażaleniem. Zob. S. Steinborn, Komentarz do kodeksu postępowania karnego, Lex 2013. Jednakże z drugiej strony uregulowano sytuację, gdy nie jest nawet wymagane spełnienie fundamentalnej przesłanki przy wydawaniu/przekazywaniu - tzw. podwójnej przestępności czynu (zob. art. 607w k.p.k.).

Odmowa oraz zakaz przekazania osoby ściganej europejskim nakazem aresztowania (odmowa przekazania biernego) sąd okręgowy sąd okręgowy możliwość przekazania warunkowego osoby ściganej przesłanki wyłączenia wymogu podwójnej przestępności czynu decyzja w przedmiocie wykonania ENA przesłanki odmowy wykonania ENA i wyjątki od nich, które należy zbadać przed podjęciem decyzji posiedzenie w sprawie europejskiego nakazu aresztowania przesłanki odmowy obligatoryjnej wykonania ENA z art. 607p k.p.k. przesłanki zakazu wykonania ENA z art. 607s § 1 k.p.k. przesłanki odmowy fakultatywnej wykonania ENA

Krok: przesłanki odmowy obligatoryjnej wykonania ENA z art. 607p k.p.k.

Przypadki odmowy obligatoryjnej wykonania nakazu europejskiego przewiduje art. 607p § 1 k.p.k., zgodnie z którym sąd odmawia wykonania nakazu europejskiego, jeżeli:

1) przestępstwo, którego dotyczy nakaz europejski, w wypadku jurysdykcji polskich sądów karnych, podlega darowaniu na mocy amnestii (chodzi tutaj jednak o abolicję, która może być zawarta w ewentualnej ustawie amnestyjnej);

2) w stosunku do osoby ściganej zapadło w innym państwie prawomocne orzeczenie co do tych samych czynów oraz, w wypadku skazania za te same czyny, osoba ścigana odbywa karę lub ją odbyła albo kara nie może być wykonana według prawa państwa, w którym zapadł wyrok skazujący (chodzi o przeszkody ne bis in idem oraz inne, jak np. przedawnienie);

3) w stosunku do osoby ściganej zapadło prawomocne orzeczenie o przekazaniu do innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej (przeszkoda procesowa wyprzedzenia);

4) osoba, której dotyczy nakaz europejski, z powodu wieku nie ponosi według prawa polskiego odpowiedzialności karnej za czyny będące podstawą wydania nakazu europejskiego (chodzi o dolną granicę odpowiedzialności karnej; jak wiadomo prawo polskie nie przewiduje granicy górnej);

5) naruszałoby to wolności i prawa człowieka i obywatela (przesłanka obiektywna, ale oceniana subiektywnie); oraz

6) nakaz wydany został w związku z przestępstwem popełnionym bez użycia przemocy z przyczyn politycznych (tradycyjna ochrona wynikająca z prawa międzynarodowego oraz prawa karnego).

Ponadto na podstawie art. 607p § 2 k.p.k., jeżeli nakaz europejski został wydany wobec osoby ściganej, która jest obywatelem polskim, wykonanie nakazu może nastąpić pod warunkiem, że czyn, którego nakaz europejski dotyczy, nie został popełniony na terytorium Polski ani na polskim statku wodnym lub powietrznym oraz stanowił przestępstwo według prawa polskiego lub stanowiłby przestępstwo według prawa polskiego w razie popełnienia na terytorium Polski zarówno w czasie jego popełnienia, jak i w chwili wpłynięcia nakazu europejskiego (są to także okoliczności obiektywne).

Krok: przesłanki zakazu wykonania ENA z art. 607s § 1 k.p.k.

Zgodnie z art. 607s § 1 k.p.k. nie podlega wykonaniu nakaz europejski wydany w celu wykonania kary pozbawienia wolności lub środka polegającego na pozbawieniu wolności wobec osoby ściganej, będącej obywatelem polskim albo korzystającej w Polsce z prawa azylu, jeżeli nie wyrazi ona zgody na przekazanie (jak już wcześniej powiedziano są to okoliczności obiektywne i ustalenie kto jest obywatelem polskim lub azylantem w Polsce odbywa się na podstawie przepisów prawa administracyjnego; nie jest to przy tym skomplikowane ani też utrudnione dla organów procesowych, np. takie osoby posiadają nr PESEL). Jeżeli chodzi o wskazany wymóg uzyskania zgody, jako wyłączający ww. zakaz, to powinna ona zostać wyrażona w sposób świadomy i wolny od przymusu; nie ma przy tym oczywiście obowiązku uzasadniania braku zgody. Może to nastąpić w formie pisemnej albo ustnie przed prokuratorem (np. w trakcie przesłuchania, o którym mowa w art. 607k § 2 k.p.k.) lub przed sądem na posiedzeniu, o którym mowa w art. 607l § 1 k.p.k.; w razie złożenia oświadczenia w formie ustnej należy ten fakt utrwalić w protokole (zob. T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego oraz ustawa o świadku koronnym. Komentarz, Warszawa 2008, s. 1301; S. Steinborn, Komentarz do kodeksu postępowania karnego, Lex 2013).

W przypadku braku zgody, odmawiając przekazania, sąd okręgowy w formie postanowienia orzeka o wykonaniu kary albo środka, orzeczonych przez organ sądowy państwa wydania nakazu europejskiego (zob. art. 607s § 3 k.p.k.). W postanowieniu takim sąd określa kwalifikację prawną czynu według prawa polskiego. Jeżeli kara lub środek, orzeczone przez organ sądowy państwa wydania nakazu europejskiego, przekracza górną granicę ustawowego zagrożenia, sąd określa podlegającą wykonaniu karę lub środek według prawa polskiego, w wysokości odpowiadającej górnej granicy ustawowego zagrożenia, uwzględniając okres rzeczywistego pozbawienia wolności za granicą oraz wykonaną tam karę lub środek. Jeżeli do nakazu europejskiego nie dołączono dokumentów lub informacji niezbędnych do wykonania kary na terytorium Polski, sąd odracza posiedzenie i zwraca się do właściwego organu państwa wydania nakazu europejskiego o nadesłanie takich dokumentów lub informacji (zob. art. 607s § 4 k.p.k.). Na mocy art. 607s § 5 k.p.k. wykonanie kary odbywa się według przepisów prawa polskiego; przepisy rozdziału 66g („Wystąpienie państwa członkowskiego Unii Europejskiej o wykonanie kary pozbawienia wolności”) stosuje się odpowiednio, z wyjątkiem art. 611tg k.p.k., art. 611ti § 2 i 3 k.p.k., art. 611tk k.p.k., art. 611tm k.p.k., art. 611to § 2 k.p.k. oraz art. 611tp k.p.k.