Szuwalski Przemysław, Ochrona stosunków wodnych na gruncie

Ochrona stosunków wodnych na gruncie

Przywrócenie stosunków wodnych na gruncie jest instytucją związaną z ochroną prawa własności. Regulacja poświęcona tej materii służy ochronie praw i obowiązków właściciela gruntu (nieruchomości gruntowej).

Zakres ochrony stosunków wodnych wynikający art. 234 ust. 1 i 2 nowej ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne (tekst jedn.: Dz. U. z  2023 r. poz. 1478 ze zm.) – dalej pr.wod. – nie uległ zasadniczym modyfikacji w stosunku do odpowiednika z art. 29 ust. 1 i 2 ustawy dnia z 18 lipca 2001 r. (tekst jedn.: Dz. U. z 2017 r. poz. 1121) – dalej pr.wod. z 2001 r. – obowiązującej do końca 2017 r. Dla porównania, w przepisie art. 234 ust. 1 pkt 1 pr.wod. oprócz zakazu zmiany kierunku odpływu wód opadowych zakazano też zmiany natężenia odpływu wód opadowych lub roztopowych. Częściowej zmianie redakcyjnej uległ także zapis art. 29 ust. 1 pkt 2 pr.wod. z 2001 r. przeniesiony do art. 234 ust. 1 pkt 2 pr.wod., zgodnie z którym właściciel gruntu, o ile przepisy ustawy nie stanowią inaczej, nie może odprowadzać wód oraz wprowadzać ścieków na grunty sąsiednie. Dla porównania w art. 29 ust. 1 pkt 2 pr.wod. z 2001 r. normowano zakaz odprowadzania wód oraz ścieków na grunty sąsiednie.

Przy zaistnieniu przesłanek warunkujących zastosowanie art. 234 ust. 1 i ust. 2 pr.wod. właściciel odpowiada również za skutki zmiany stanu wód na swojej nieruchomości, i to niezależnie od tego, czy to on był sprawcą tej zmiany, czy osoba trzecia, czy wreszcie zmiany te powstały wskutek przypadku.

Przez właściciela rozumie się też użytkownika wieczystego lub posiadacza samoistnego (art. 17 ust. 1 pkt 1 pr.wod.).

Pod względem procesowym zakres ochrony stosunków wodnych precyzuje art. 234 ust. 3 pr.wod., z którego wynikają przesłanki decydujące o podstawie do działań władczych organu administracji. Celem postępowania prowadzonego w trybie art. 234 ust. 3 pr.wod. jest eliminacja szkodliwego oddziaływania na grunty, do którego doszło na skutek zmiany stanu wody na gruncie sąsiednim, a nie kompleksowe uregulowanie stosunków wodnych na konkretnym terenie (II SA/Ke 172/22, II SA/Łd 1007/23, IV SA/Wa 3050/15). Podobną regulację zawierał art. 29 ust. 3 pr.wod. z 2001 r. Za aktualne należy uznać prezentowane na gruncie tego przepisu stanowisko, że ustalenia dotyczące przymusu administracyjnego w zakresie ochrony stosunków wodnych powinny zmierzać do oceny spowodowania przez właściciela gruntu zmiany stanu wody na gruncie oraz ustalenia związku przyczynowego między wprowadzoną zmianą a wystąpieniem szkody na gruntach sąsiednich (II OSK 1538/11, II OSK 1725/18,

III OSK 390/22) . Bez względu na zmianę przepisu do jego zastosowania jest wymagane wystąpienie rzeczywiste szkody, powstałej bez względu na rozmiar. Na gruncie art. 29 ust. 3 pr.wod. z 2001 r., obowiązującego do końca 2017 r., samo potencjalne zagrożenie szkodą nie spełnia przesłanki warunkującej administracyjną odpowiedzialność właściciela nieruchomości gruntowej za naruszenie stosunków wodnych (II SA/Ke 65/16). Chodzi o szkody już powstałe, a nie szkody, jakie mogą powstać w przyszłości (II OSK 1035/15). Dokonanie zmiany stanu wody na gruncie, która nie oddziałuje szkodliwie na grunty sąsiednie, wyklucza możliwość zastosowania przepisu art. 29 ust. 3 pr.wod. z 2001 r. Regulacja wynikająca z przepisu art. 234 ust. 3 pr.wod. nie zmienia wskazanych podstaw.

Istotną zmianą w powyższym zakresie, wynikającą z art. 234 ust. 3 pr.wod., zastępującego od 1 stycznia 2018 r. przepis art. 29 ust. 3 pr.wod. z 2001 r., jest przesądzenie obligatoryjnie obowiązku wydania decyzji nakazującej przywrócenie stosunków wodnych. Do tej pory przepis art. 29 ust. 3 pr.wod. z 2001 r. normował możliwość wydania decyzji, pozostawiając tę kwestię uznaniu organu, choć w praktyce przepis art. 29 ust. 3 pr.wod. z 2001 r. traktowano jako stanowiący podstawę obligująca do podjęcia decyzji (II SA/Gd 730/15). Nowa regulacja usuwa wątpliwości generowane na gruncie zastosowania art. 29 u.p.w.

Zarówno na gruncie art. 234 ust. 3 pr.wod., jak i zastąpionego nim art. 29 ust. 3 pr.wod. z 2001 r., nałożenie na właściciela gruntu obowiązków wynikających z tych przepisów nie niweczy podstawy dochodzenia we właściwym trybie roszczeń cywilnoprawnych o naprawienie szkody właścicieli gruntów sąsiednich. Jeżeli roszczenie negatoryjne o przywrócenie stanu zgodnego z prawem przybiera inną postać niż wynikające z art. 234 ust. 3 pr.wod. (poprzednio art. 29 ust. 3 pr.wod. z 2001 r.) żądanie przywrócenia stanu poprzedniego lub wykonania urządzeń zapobiegających szkodom, to takie roszczenie powinno być dochodzone w postępowaniu sądowym (II OSK 7/14, II OSK 2795/15).

Jednocześnie w art. 234 ust. 4 pr.wod. doprecyzowano, że nałożenie nakazu przywrócenia stosunków wodnych na gruncie nie zwalnia z obowiązku uzyskania pozwolenia wodnoprawnego, albo dokonania zgłoszenia wodnoprawnego, jeżeli są wymagane.

W przepisie art. 234 ust. 5 pr.wod. unormowano też 5-letni termin, o charakterze materialno prawnym, w którym można wszcząć postępowanie (II SA/Gl 731/23).

Postępowanie prowadzone na podstawie art. 234 pr. wod. w związku z naruszeniem stosunków wodnych jest wszczynane z urzędu bądź na wniosek.

Pozyskanie przez organ administracji informacji o szkodliwym naruszeniu stosunków wodnych na gruncie bądź złożenie wniosku o wszczęcie postępowania administracyjnego obliguje do rozważenia podstaw przeprowadzenia postępowania.

Obowiązkiem organu administracji, zgodnie z art. 19 k.p.a., jest zbadanie właściwości miejscowej i rzeczowej do zajęcia się sprawą (II OW 29/8). Na tym etapie organ nie przesądza podstawy do zastosowania przepisów pr.wod., a zwłaszcza faktu szkodliwego naruszenia stosunków wodnych i jego przyczyny.

Organem właściwym do prowadzenia postępowania administracyjnego jest wójt, burmistrz lub prezydent miasta miejsca położenia nieruchomości, na której dokonano zmian stanu wód.

Zgodnie z art. 21 k.p.a. właściwość miejscową organu administracji publicznej ustala się w sprawach dotyczących nieruchomości według miejsca jej położenia.