Kremens Karolina, Obserwacja psychiatryczna oskarżonego w zakładzie leczniczym na etapie postępowania sądowego

Obserwacja psychiatryczna oskarżonego w zakładzie leczniczym na etapie postępowania sądowego

Badanie psychiatryczne oskarżonego połączone z obserwacją w zakładzie leczniczym (psychiatrycznym bądź leczenia odwykowego) stanowi konsekwencję badania psychiatrycznego prowadzonego przez biegłych psychiatrów w trybie art. 202 k.p.k. (zob. Powołanie biegłych do wydania opinii o stanie zdrowia psychicznego podejrzanego w postępowaniu sądowym).

Konieczność przeprowadzenia obserwacji oskarżonego w zakładzie leczniczym, w związku z prowadzonym badaniem jego stanu zdrowia psychicznego, może zostać zgłoszona wyłącznie przez dwóch biegłych psychiatrów powołanych do przeprowadzenia badania oskarżonego na podstawie art. 202 §1 k.p.k. Co więcej, mimo że decyzja ostateczna o skierowaniu na badania będzie należała do sądu, decyzji takiej nie może wydać z urzędu. Wniosek biegłych jest więc warunkiem koniecznym orzeczenia o badaniu oskarżonego w zakładzie leczniczym. Wynika to z założenia, że badanie w zakładzie leczniczym jest jedynie metodą badania, a dla oceny, czy jest ona niezbędna, konieczne są wiadomości specjalne (zob. wyrok SN z dnia 25 lipca 1996 r., V KKN 47/96, Prok. i Pr. 1997, nr 3, poz. 11).

Postanowienie o potrzebie obserwacji oskarżonego w zakładzie leczniczym wydaje sąd. Właściwym sądem będzie sąd rozpoznający sprawę (art. 329 § 1 k.p.k.).

Procedurę poprzedzającą wydanie orzeczenia o obserwacji oskarżonego ustawa zrównuje do pewnego stopnia z procedurą stosowania środków zapobiegawczych poprzez odniesienie do treści art. 249 § 3 i 5 k.p.k. Przed wydaniem postanowienia sąd przesłuchuje więc oskarżonego, chyba że jest to niemożliwe z powodu jego ukrywania się lub nieobecności w kraju. Należy dopuścić do udziału w przesłuchaniu ustanowionego obrońcę, jeżeli się stawi. Jego zawiadomienie będzie obowiązkowe tylko na wniosek oskarżonego i pod warunkiem, że zawiadomienie to nie utrudni przeprowadzenia czynności. Natomiast bezwzględnie o terminie przesłuchania sąd zawiadamia prokuratora.

Postanowienie spełniać powinno wszystkie wymogi formalne z art. 94 § 1 k.p.k.

Sąd orzekając powinien brać pod uwagę wszystkie okoliczności prowadzonego postępowania. Badanie to oznacza bowiem poważne naruszenie prawa do wolności poprzez umieszczenie oskarżonego na okres nawet do 8 tygodni w zamkniętym ośrodku. Co prawda podkreśla się w orzecznictwie, że działanie to nie narusza prawa do wolności osobistej, ale jest działaniem prawnym, przedsięwziętym dla wyjaśnienia, czy oskarżonego w ogóle odpowiada za przypisywane mu zachowania zabronione przez prawo (zob. postanowienie SA w Krakowie z dnia 23 października 2003 r., II AKz 408/03, KZS 2003, z. 11, poz. 35). Nie mniej jednak, orzeczenie takie nie pozostaje bez wpływu na życie oskarżonego i to w znaczącym stopniu i chociażby z tego powodu powinno być podejmowane z najwyższą rozwagą.

Od 2009 r., po zmianie przepisu art. 203 § 1 k.p.k. (ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r.), orzeczenie o umieszczeniu oskarżonego w zakładzie leczniczym celem przeprowadzenia badań, może być podjęte tylko w sytuacji, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że popełnił on przestępstwo. Jest to wyższy stopień uprawdopodobnienia niż uzasadnione dostatecznie podejrzenie - przesłanka, która musi być zrealizowana aby wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów (art. 313 § 1 k.p.k.), tożsamy ze stopniem prawdopodobieństwa stosowanym przy orzekaniu o środkach zapobiegawczych (art. 249 § 1 k.p.k.). Zob. odnośnie przesłanki „dużego prawdopodobieństwa” m.in. postanowienie SN z dnia 19 października 1999 r., III KZ 141/99, LEX nr 63673 oraz postanowienie SN z dnia 7 września 1999 r., III KZ 129/99, LEX nr 578195).

Kolejnym elementem, który należy brać pod uwagę orzekając o badaniu oskarżonego w zakładzie leczniczym, także wprowadzonym w 2009 r. poprzez odwołanie do treści art. 259 § 2 k.p.k. normującym jedną z negatywnych przesłanek tymczasowego aresztowania, jest prawdopodobieństwo orzeczenia przez sąd w stosunku do oskarżonego kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania lub kary łagodniejszej albo kary pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia na okres krótszy niż czas trwania zarządzonego badania w zakładzie leczniczym. W takiej sytuacji orzeczenie badania jest możliwe tylko, gdy sam oskarżony będzie o to wnosił. Podkreślić należy raz jeszcze, że przeprowadzenie obserwacji jest możliwe wyłącznie na wniosek biegłych psychiatrów, a nie samego oskarżonego, a tym bardziej nie z urzędu, natomiast podejmując decyzję sąd będzie uwzględniał zdanie oskarżonego i tylko w takich kategoriach należy traktować wniosek, o którym mowa w art. 203 § 1 k.p.k., a nie jako inicjatywę oskarżonego skutkującą wszczęciem procedury orzekania o umieszczeniu w zakładzie leczniczym w celu badania jego stanu zdrowia psychicznego.