Kędziora Robert, Następstwo procesowe w przypadku śmierci strony

Następstwo procesowe w przypadku śmierci strony

Określona w art. 30 § 4 i 5 k.p.a. instytucja sukcesji procesowej może stanowić konsekwencję zarówno sukcesji uniwersalnej (śmierć strony), jak i syngularnej (zbycie prawa). Przedmiotem niniejszego modułu jest problematyka następstwa procesowego w przypadku śmierci strony w toku postępowania. Z uwagi na brak odrębnej regulacji poświęconej konsekwencjom procesowym utraty bytu lub przekształceń osób prawnych, zaleca się także w ich przypadku odpowiednie stosowanie reguł następstwa procesowego po osobie zmarłej (zob. A. Wróbel [w:] Komentarz aktualizowany do ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U.00.98.1071), M. Jaśkowska, A. Wróbel, Lex/el. 2012, komentarz do art. 30).

Postępowanie administracyjne obejmuje zawsze sprawę indywidualnie oznaczonego podmiotu. W przypadku śmierci strony w toku postępowania powstaje zagadnienie wpływu tego zdarzenia na losy postępowania administracyjnego.

W przypadku śmierci strony w toku procesu powstają dwie możliwości. Albo postępowanie zostanie umorzone, albo też będzie kontynuowane z udziałem spadkobierców lub zarządcy sukcesyjnego przedsiębiorstwa dotychczasowej strony. Zasadnicze znaczenie ma w tym przypadku charakter prawa będącego przedmiotem postępowania. Generalnie obowiązującą regułą jest, że publiczne uprawnienia i obowiązki mają charakter osobisty, zaś przewidziana w art. 30 § 4 k.p.a. sukcesja procesowa spadkobierców stanowi wyjątek (por. wyrok NSA z dnia 10 lutego 2009 r., I OSK 329/08, LEX nr 515989). Z przepisu art. 30 § 4 k.p.a. wynika, że sukcesja procesowa spadkobierców zmarłej strony następuje „w sprawach dotyczących praw (…) dziedzicznych”. Charakter dziedziczny mają zasadniczo prawa o charakterze cywilnym i nieosobistym (zob. art. 922 w zw. z art. 1 k.c.). W skład spadku mogą jednak wchodzić prawa o innym charakterze, o ile dziedziczny charakter nadają im przepisy szczególne (np. składki zgromadzone w otwartym funduszu emerytalnym - art. 132 ust. 1 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu otwartych funduszy emerytalnych, Dz. U. z 2010 r. Nr 34, poz. 189, z późn. zm.). W rozumieniu art. 30 § 4 k.p.a., sprawa „dotycząca” praw dziedzicznych to nie sprawa cywilna (te należą do kognicji sądów cywilnych), ale sprawa administracyjna mająca związek z prawem dziedzicznym, co oczywiście rodzić może w praktyce szereg wątpliwości interpretacyjnych. Związek ten może mieć bowiem charakter bezpośredni (np. sprawa wywłaszczenia, czy przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności) lub pośredni (np. sprawa zmiany sposobu użytkowania budynku, por. wyrok NSA z dnia 24 kwietnia 2003 r., IV SA 2930/01, LEX nr 78497). Charakter niedziedziczny mają zasadniczo prawa i obowiązki osobiste. Nie będzie zatem sukcesji procesowej w postępowaniach, których przedmiotem było przyznanie stronie praw lub nałożenie obowiązków stricte osobistych, jak np. sprawa pozwolenia na posiadanie broni, przyznania zasiłku pielęgnacyjnego, czy nałożenia kary za usunięcie drzewa bez zezwolenia. Identyfikacja rodzaju sprawy nastąpić musi zawsze w oparciu o przepisy prawa materialnego.