Stefański Ryszard A., Nakaz okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym i jego najbliższego otoczenia; zakaz zbliżania się do pokrzywdzonego na wskazaną odległość

Nakaz okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym i jego najbliższego otoczenia; zakaz zbliżania się do pokrzywdzonego na wskazaną odległość

Środek ten jest tożsamy z obowiązkiem wynikającym z warunkowego dozoru Policji, którym jest opuszczenie przez oskarżonego w wyznaczonym terminie lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym (art. 275 § 3 k.p.k.). Celem nakazu okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym jest przede wszystkim zapewnienie bezpieczeństwa osobom pokrzywdzonym przemocą w rodzinie przez natychmiastowe oddzielenie sprawcy przemocy od ofiar. Ponadto ma uświadomić sprawcy, że to on, a nie ofiara, ponosi wszelkie negatywne konsekwencje swego nagannego zachowania, w tym również bytowo-ekonomiczne. Niewątpliwie oddzielenie sprawcy od ofiary uniemożliwia mu ponowne popełnienie przestępstwa, które jest ułatwione, a nawet możliwe przy wspólnym zamieszkiwaniu, np. przestępstwa znęcania się nad członkiem rodziny (art. 207 § 1 k.k.). Środek ten obejmuje nakaz okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym i jego najbliższego otoczenia lub zakaz zbliżania się do pokrzywdzonego na wskazaną odległość, co wyraża się w obowiązku opuszczenia lokalu mieszkalnego zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym. Chodzi głównie o lokal mieszkalny. Lokalem mieszkalnym jest wydzielona trwałymi ścianami w obrębie budynku izba lub izby wraz z innymi pomieszczeniami pomocniczymi służącymi zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych ludzi (pomieszczeniami przynależnymi), np. piwnicą, strychem, komórką, garażem, położonymi w granicach jednej nieruchomości gruntowej.

Nie ma znaczenia status prawny mieszkania i tytuł do zamieszkania; może to być mieszkanie własnościowe, lokatorskie, pokój sublokatorski czy pokój hotelowy. Obowiązek opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym nie jest zależny od tego, kto jest jego właścicielem; może być nałożony na oskarżonego także wówczas, gdy jest właścicielem lub współwłaścicielem lokalu. W ten sposób ogranicza się jego prawo własności, do którego zakresu należy posiadanie rzeczy (ius possidendi), używanie rzeczy (ius utendi), pobieranie pożytków (ius fruendi), zużycie rzeczy (ius abutendi) oraz rozporządzanie nią (ius disponendi). Korzystając z rzeczy, właściciel może w szczególności pobierać z niej pożytki i inne dochody (art. 140 k.c.). W razie orzeczenia tego środka oskarżony będący właścicielem lokalu pozbawiony jest - z mocy orzeczenia sądu - możliwości korzystania z lokalu. Ograniczenia te nie dotyczą możliwości rozporządzania lokalem, a więc nie ma przeszkód, by lokal sprzedał lub wynajął. Chodzi o lokal wspólnie zamieszkały z pokrzywdzonym; nie dotyczy innego lokalu posiadanego przez oskarżonego. Chodzi bowiem o to, aby odizolować oskarżonego od pokrzywdzonego (R.A. Stefański, Środek zapobiegawczy nakazu opuszczenia lokalu mieszkalnego zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, WPP 2010, nr 3, s. 77–89).

Ten środek zapobiegawczy jest de facto - w zakresie okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym - tożsamy ze środkiem karnym nakazu okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym (art. 39 pkt 2e k.k.), którego orzeczenie jest możliwe w razie skazania za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy, w tym przemocy przeciwko osobie najbliższej (art. 41a § 1 k.k.).Środek karny nie obejmuje nakazu opuszczenia najbliższego otoczenia pokrzywdzonego oraz zakazu zbliżania się do pokrzywdzonego na wskazaną odległość,

W razie orzeczenia tego środka karnego zaliczeniu na jego poczet podlega omawiany środek zapobiegawczy w zakresie okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym (art. 63 § 3 k.k.).

Organem stosującym ten środek - tak jak pozostałe środki nieizolacyjne - jest sąd, a w postępowaniu przygotowawczym także prokurator (art. 250 § 4 k.p.k.), z tym że w postępowaniu przygotowawczym środek ten może być stosowany na wniosek Policji albo z urzędu (art. 275a § 2 k.p.k.). Jest to istotna odrębność, gdyż pozostałe nieizolacyjne środka zapobiegawcze stosuje się z urzędu. W toku postępowania sądowego sąd może zastosować go z urzędu lub na wniosek prokuratora, natomiast Policja nie może złożyć takiego wniosku.

Policja jest uprawniona do wnioskowania o zastosowanie tego środka w postępowaniu przygotowawczym. Jest to istotna odrębność, gdyż pozostałe nieizolacyjne środka zapobiegawcze stosuje się z urzędu. W ten sposób podkreślono rolę Policji w zwalczaniu przestępczości przeciwko rodzinie.

Policja jest uprawniona do zatrzymania osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej, gdy zachodzi obawa, że ponownie popełni przestępstwo z użyciem przemocy wobec tej osoby, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa grozi (art. 244 § 1a k.p.k.). Jest zaś obowiązana do zatrzymania osoby podejrzanej, jeśli przestępstwo takie zostało popełnione przy użyciu broni palnej, noża lub innego niebezpiecznego przedmiotu, a zachodzi obawa, że ponownie popełni ona przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby wspólnie zamieszkującej, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa grozi (art. 244 § 1b k.p.k.). W przypadku gdy zachodzą podstawy do zastosowania tego środka zapobiegawczego, Policja niezwłocznie, nie później niż przed upływem 24 godzin od chwili zatrzymania, występuje z wnioskiem do prokuratora o zastosowanie tego środka zapobiegawczego. Wniosek powinien być rozpoznany przed upływem 48 godzin od chwili zatrzymania oskarżonego (art. 275a § 3 k.p.k.).

W toku postępowania sądowego to prokurator może wnioskować o zastosowanie tego środka.