Musiał Krzysztof J., Nadpłata powstała w wyniku odpadnięcia podstawy prawnej świadczenia

Nadpłata powstaje, gdy świadczenie podatkowe w ogóle nie powinno mieć miejsca lub też gdy świadczenie dłużnika podatkowego jest wyższe niż powinno to wynikać z treści obowiązującego prawa. Nadpłatą więc, zgodnie z art. 72 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz. U. z 2023 r. poz. 2383 z późn. zm.) - dalej o.p., będzie zarówno kwota podatku nadpłaconego, jak i nienależnie zapłaconego, a także kwota podatku nienależnie pobranego przez płatnika lub pobranego przez niego w kwocie wyższej od należnej. Za nadpłatę uznaje się także nienależnie uiszczone odsetki za zwłokę. W sytuacji, gdy wpłata dotyczyła zaległości podatkowej, na równi z nadpłatą traktuje się także część wpłaty, która została zaliczona na poczet odsetek za zwłokę. W myśl art. 72 § 1 pkt 4 o.p., za nadpłatę uważa się także kwotę zobowiązania zapłaconego przez osobę trzecią lub spadkobiercę, jeżeli w decyzji o ich odpowiedzialności podatkowej lub decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego spadkodawcy określono je nienależnie lub w wysokości większej od należnej. Co więcej, zgodnie z art. 72 § 1a o.p., na równi z nadpłatą traktuje się kwotę stanowiącą różnicę określoną zgodnie z art. 27f ust. 8-10 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2024 r. poz. 226 z późn. zm.) - dalej u.p.d.o.f., wykazaną w zeznaniu, o którym mowa w art. 45 ust. 1 u.p.d.o.f., lub wynikającą w decyzji. W każdym przypadku nadpłaty podatkowej wierzyciel podatkowy otrzymuje świadczenie podatkowe bezpodstawnie. Zdarzenia, które powodują powstanie nadpłaty, określone są w art. 73 § 1 i 2 oraz w art. 74 o.p. Ustalenie, czy dokonana wpłata jest nadpłatą w rozumieniu komentowanego przepisu, ma duże znaczenie praktyczne. Nadpłaty bowiem powinny być określane i zwracane w trybie przepisów ordynacji podatkowej. Inne natomiast świadczenia nienależnie uiszczone na rzecz organu podatkowego winny być zwracane zgodnie z zasadami wynikającymi z przepisów prawa cywilnego (wyrok SN z dnia 22 października 1998 r., III RN 69/98).

Zgodnie z postanowieniami art. 73 § 1 o.p. w związku z art. 77 § 1 pkt 1 o.p., nadpłata powstaje na skutek uchylenia albo stwierdzenia nieważności decyzji.

Wraz z uchyleniem czy stwierdzeniem nieważności decyzji przez organ podatkowy, odpada podstawa prawna świadczenia ukształtowanego przez organ podatkowy uchyloną lub zmienioną czy nieważną decyzję.

„Żądanie wyeliminowania z obrotu prawnego wadliwej decyzji wymiarowej, stanowiącej podstawę nienależnego świadczenia podatkowego, zawiera w sobie jednocześnie roszczenie o zwrot nadpłaty, które staje się wymagalne w momencie jej stwierdzenia, tzn. uchylenia, zmiany lub stwierdzenia nieważności takiej decyzji" (wyrok NSA z dnia 18 września 2002 r., I SA/Wr 329/02, Przegląd Podatkowy 2003, nr 6, s. 62).

„W wypadku, gdy nadpłata powstaje w wyniku zmiany, uchylenia, lub stwierdzenia nieważności przez organ podatkowy wcześniejszej decyzji wymiarowej organu I instancji, nie wydaje się decyzji stwierdzającej nadpłatę. Sąd stoi na stanowisku, że w sytuacji sporu co do wysokości nadpłaty, wysokości odsetek, organu zobowiązanego do dokonania zwrotu zawsze potrzebne jest wydanie przez właściwy organ decyzji stwierdzającej nadpłatę, co zapewni stronie możliwość zaskarżenia stanowiska organu i stosownej kontroli instancyjnej” (wyrok WSA w Warszawie z dnia 29 listopada 2007 r., VI SAB/Wa 1/2007).