Musiał Krzysztof J., Koszty zastępstwa procesowego świadczonego z urzędu

Koszty zastępstwa procesowego świadczonego z urzędu

Procedura wyjaśnia problem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego świadczonego z urzędu.

Wyznaczony adwokat, radca prawny, doradca podatkowy albo rzecznik patentowy otrzymuje wynagrodzenie odpowiednio według zasad określonych w przepisach o opłatach za czynności adwokatów, radców prawnych, doradców podatkowych albo rzeczników patentowych w zakresie ponoszenia kosztów nieopłaconej pomocy prawnej oraz zwrotu niezbędnych i udokumentowanych wydatków (zob. postanowienie NSA z dnia 17 września 2014 r., I OZ 743/14, LEX nr 1529112). Jednak w uzasadnionych przypadkach sąd może obniżyć powyżej opisane wynagrodzenie.

Przepis art. 250 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jedn.: Dz. U. z 2023 r. poz. 1634 z późn. zm.) - dalej p.p.s.a., reguluje kwestie związane z wynagradzaniem zawodowych pełnomocników ustanowionych w ramach przyznanego prawa pomocy (art. 244 p.p.s.a.) poprzez wprowadzenie zewnętrznego odesłania do odrębnych przepisów. Przepisy, o których mowa w tym artykule, znajdują się w 4 rozporządzeniach Ministra Sprawiedliwości:

1) rozporządzeniu z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1935 z późn. zm.),

2) rozporządzeniu z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2023 r. poz. 1964 z późn. zm.),

3) rozporządzeniu z dnia 31 stycznia 2011 r. w sprawie wynagrodzenia za czynności doradcy podatkowego w postępowaniu przed sądami administracyjnymi oraz szczegółowych zasad ponoszenia kosztów pomocy prawnej udzielonej przez doradcę podatkowego z urzędu (Dz. U. Nr 31, poz. 153) oraz

4) w rozporządzeniu z dnia 2 grudnia 2003 r. w sprawie opłat za czynności rzeczników patentowych (Dz. U. z 2023 r. poz. 303 z późn. zm.). Zob. M. Niezgódka-Medek, Komentarz do art. 250 ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, Lex 2011.

Ze wskazanych rozporządzeń zawierających podobną regulację wynika, że przyznanie pełnomocnikowi wynagrodzenia oraz zwrotu niezbędnych, udokumentowanych wydatków za zastępstwo prawne wykonywane w ramach prawa pomocy następuje na jego wniosek. Wniosek o zasądzenie kosztów zastępstwa prawnego i kosztów adwokackich może zawierać oświadczenie o wysokości kosztów obciążających stronę z tytułu wynagrodzenia adwokata. W braku takiego oświadczenia, opłatę ustala się w wysokości odpowiadającej stawce minimalnej, chyba że inne okoliczności określone w treści odpowiedniego rozporządzenia przemawiają za innym jej ustaleniem.

W postanowieniu z dnia 15 czerwca 2004 r., OSK 93/04, ONSA WSA 2004, nr 2, poz. 33, NSA stwierdził, że do czynności w zakresie nieopłaconej pomocy prawnej podjętych przez adwokata, o których mowa w art. 250 p.p.s.a., należy także sporządzenie opinii o braku podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej. W postanowieniu z dnia 22 grudnia 2004 r., OZ 720/04, ONSA WSA 2005, nr 5, poz. 93, NSA stwierdził, że pełnomocnikowi ustanowionemu na podstawie art. 244 p.p.s.a. należy się wynagrodzenie, w zakresie ustalonym w art. 250 p.p.s.a., jedynie za pomoc prawną rzeczywiście udzieloną (podobnie postanowienie WSA w Krakowie z dnia 27 listopada 2008 r., III SA/Kr 199/04, LEX nr 504493, z glosą aprobującą G. Karcz, Lex 2009). Zwrócił także uwagę, że ze względu na opłacanie tego wynagrodzenia ze środków publicznych sąd ma zarazem uprawnienie, jak i obowiązek ustalenia, czy pomoc prawna rzeczywiście została udzielona. Podkreślił, że o ile w razie sporządzenia skargi kasacyjnej fakt udzielenia pomocy prawnej z urzędu wynika z jej wniesienia, o tyle w wypadku opinii o braku podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej wyrazem udzielenia pomocy prawnej jest opinia sporządzona na piśmie i doręczona stronie. Sporządzenie takiej opinii i przekazanie jej stronie powinien wykazać pełnomocnik ubiegający się o wynagrodzenie. Sąd może poprzestać na jego oświadczeniu. Może także, jeśli ma wątpliwości, uzyskać od strony potwierdzenie tego faktu. Natomiast przedstawienie pisemnej opinii przez pełnomocnika może okazać się niezbędne, gdyby strona zaprzeczała, że opinia została sporządzona i jej doręczona.

W wyroku z dnia 9 lutego 2005 r., GSK 1412/04, oddalającym skargę kasacyjną, NSA - odnosząc się do wniosku pełnomocnika skarżącego ustanowionego w ramach prawa pomocy o przyznanie wynagrodzenia za zastępstwo prawne - wyraził pogląd, że stosownie do art. 250 i 258 § 2 pkt 8 p.p.s.a. wynagrodzenie dla takiego pełnomocnika przyznaje się za wykonane zastępstwo prawne. Oznacza to, że następuje ono po uprawomocnieniu się orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie i przez wydanie odrębnego postanowienia przez Wojewódzki Sąd Administracyjny, od którego według art. 259 i 260 p.p.s.a. służy sprzeciw, a następnie zażalenie w toku instancji. Uprawnienie NSA do orzekania w tym przedmiocie związane jest zatem z kontrolą instancyjną takich orzeczeń.

Dyskusyjna jest natomiast kwestia, czy dopuszczalne jest obciążanie kosztami pomocy prawnej udzielonej z urzędu strony przeciwnej na podstawie art. 200 bądź też art. 203 lub 204 p.p.s.a. Taki pogląd został zaprezentowany w piśmiennictwie (zob. Dauter, Zarys metodyki pracy sędziego sądu administracyjnego, Warszawa 2008, s. 453). Jego podstawy można by upatrywać w rozwiązaniach zawartych we wskazanych wyżej rozporządzeniach Ministra Sprawiedliwości. Wydaje się jednak, że to rozumowanie jest niedopuszczalne ze względu na to, iż źródłem nałożenia obowiązku musi być wyraźny przepis ustawowy, którego w odniesieniu do takiej sytuacji nie przewidziano. W przepisach art. 200, a także art. 203 i 204 p.p.s.a. wprowadzono bowiem podstawę do zasądzania na rzecz strony „wygrywającej” zwrotu niezbędnych kosztów postępowania przed I lub II instancją. W przypadku gdy strona korzysta z pomocy pełnomocnika ustanowionego z urzędu, nie ponosi kosztów jego wynagrodzenia, które obciążają Skarb Państwa. Nie ma więc podstawy we wskazanych wyżej przepisach, aby na jej rzecz od strony przeciwnej zasądzać zwrot takich kosztów. Nie ma też prawnych możliwości, aby bezpośrednio na rzecz jej pełnomocnika zasądzać zwrot takich kosztów. Wydaje się, że w takich przypadkach powinna znaleźć zastosowanie zasada wyrażona w art. 242 p.p.s.a., tym bardziej, że zarówno w art. 250, jak i art. 258 § 2 pkt 8 p.p.s.a. jest mowa o „otrzymywaniu” lub „przyznawaniu” wynagrodzenia wyznaczonemu adwokatowi, radcy prawnemu, doradcy podatkowemu lub rzecznikowi patentowemu, a nie o zasądzaniu na ich rzecz takiego wynagrodzenia. Zob. M. Niezgódka-Medek, Komentarz do art. 250 ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, Lex 2011.