Kostrzewa Piotr, Kontrola ważności umowy o pracę, jako tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych

Kontrola ważności umowy o pracę, jako tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych

Pracownicy (za wyjątkiem prokuratorów) podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia jego ustania. W konsekwencji pracownik po spełnieniu przewidzianych prawem warunków ma prawo do świadczeń z ubezpieczeń społecznych (np. zasiłku chorobowego, zasiłku macierzyńskiego, emerytury). Niejednokrotnie strony zawierając umowę o pracę czynią to tylko i wyłącznie w celu nabycia prawa do ww. świadczeń i nie zamierzają faktycznie realizować jej postanowień (np. kobieta w ciąży zawiera pozorną umowę o pracę tuż przed porodem w celu nabycia prawa do zasiłku macierzyńskiego z ubezpieczenia chorobowego). Umowa o pracę bywa również wykorzystywana tylko i wyłącznie w celu obowiązku ubezpieczeń społecznych z innego tytułu (np. zawarcie pozornej umowy o pracę w celu wyłączenia obowiązku ubezpieczeń społecznych z innego tytułu do tych ubezpieczeń). Z uwagi na powyższe przedmiotem kontroli ZUS jest również kwestia ważności zawieranych przez płatnika składek umów o pracę.

Kontrolą ZUS może być objęta m.in. zgłaszanie do ubezpieczeń społecznych oraz prawidłowość i rzetelność obliczania, potrącania i opłacania składek. W tym zakresie ZUS może kontrolować zawarte przez płatnika składek umowy o pracę pod kątem ich ważności. W dotychczasowym orzecznictwie sądowym nie budzi bowiem wątpliwości to, że ZUS będąc uprawniony do kontroli zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych jest także uprawniony do badania ważności umowy o pracę w celu stwierdzenia objęcia ubezpieczeniem społecznym pracowników (np. wyrok SN z dnia 23 lutego 2005 r., UK 200/04). Nieważna umowa o pracę nie stanowi bowiem tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych (np. wyrok SN z dnia 2października 2008 r., II UK 71/08).

Pracownik podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym. Dla potrzeb u.s.u.s. za pracownika uważa się przede wszystkim osobę pozostającą w stosunku pracy. W praktyce najczęściej źródłem stosunku pracy jest umowa o pracę, w ramach której pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca - do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.

Okoliczność, iż strony zawarły umowę o pracę, a nawet to, iż określona osoba została zgłoszona do ubezpieczeń społecznych jako pracownik i zostały za nią opłacone składki, nie oznacza jeszcze, że podlega ona pracowniczym ubezpieczeniom społecznym. W dotychczasowym orzecznictwie sądowym istnieje zgodność co do tego, że podleganie pracowniczym ubezpieczeniom społecznym jest możliwe tylko w przypadku ważnej umowy o pracę, która jest faktycznie realizowana przez jej strony. Nieważna umowa o pracę nie może wywołać skutku w postaci nawiązania stosunku pracy i wynikających z niego konsekwencji w zakresie ubezpieczeń społecznych, w szczególności objęcia obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi (np. wyrok SN z dnia 4października 2007 r., I UK 116/07, wyrok SN z dnia 7 kwietnia 2010 r., II UK 357/09, wyrok SN z dnia 22 lutego 2013 r., I UK 472/12, wyrok SA z dnia 22października 2013 r., III AUa 813/13).